Գերերեքշաբթի, կոկուսներ և համագումարներ. ԱՄՆ-ի նախագահի ընտրությունների ուղեցույց՝ չմոլորվելու համար

ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրությունները նախընտրական ակտիվ փուլ են մտել: Քաղաքական գլխավոր կուսակցությունները սկսել են «նախնական ընտրությունները» (primaries), որտեղ հստակեցվել են նախագահի թեկնածուների անունները: Թեև բուն ընտրությունները կայանալու են այս տարվա նոյեմբերի 3-ին, համաշխարհային առաջատար լրատվամիջոցներն արդեն համակ ուշադրությամբ հետևում են տեղի ունեցող գործընթացներին: Մարտի 3-ին Միացյալ Նահանգներում անցկացվել է ընտրական կարևորագույն իրադարձությունը՝ «գերերեքշաբթին»:

Պարբերականների գլխագրերում արտահայտություններ են, որոնք կողմնակի դիտորդի համար ոչ միշտ են հասկանալի: Ի՞նչ է «գերերեքշաբթին» և ինչո՞վ են տարբերվում կոկուսները պրայմերիզներից, ո՞վ է պայքարում իր կուսակցության անվանակարգին և ի՞նչ է «գոյատևման շեմը»: Ե՞րբ են անցկացվելու կուսակցական համագումարները և ո՞վ կարող է դրանցում քվեարկել:

Կուսակցական համագումարներ

ԱՄՆ-ի նախագահի թեկնածուներին առաջադրում են կուսակցություններն իրենց համագումարների ժամանակ: Թեև դա օրենքով ամրագրված չէ, սակայն գործանականում ավանդույթ է, որ գործող նախագահի կուսակցությունն ամենավերջում է համագումար հրավիրում: Դոնալդ Թրամփն ընտրվել է Հանրապետական կուսակցությունից, նրա համագումարը նշանակված է 2020թ. օգոստոսի 24-27-ը, Հյուսիսային Կարոլինայի Շարլոտ քաղաքում:

Առաջնորդության համար պայքարող կուսակցությունն այսպես կոչված «առաջանցիկ համագումարն» ավելի շուտ է անցկացնում: Համարվում է, որ նախագահի մրցակիցներին պետք է ընտրություններին նախապատրաստվելու համար ավելի շատ ժամանակ հատկացվի: Օրինակ՝ Դեմոկրատական կուսակցության համագումարը նախատեսված է հուլիսի 13-16-ը՝ Վիսկոնսին նահանգի Միլուոկի քաղաքում:

Դեմոկրատները և հանրապետականները միակը չեն, սակայն երկրում ամենախոշոր կուսակցություններն են, ովքեր միջինում ստանում են ընտրողների ձայների ավելի քան 90%-ը: Նախագահական ընտրություններին մասնակցում են նաև «կանաչները» և լիբերտարիանները: Թեև նրանք չեն հավաքում 1-2%-ից ավելին, այնուամենայնիվ, երբեմն ընդհանուր առմամբ ազդում են ընտրության արդյունքների վրա: 2016թ. հենց «կանաչների» կուսակցության առաջնորդ Ջիլլ Սթայնը ոչ միայն պահանջել է վերահաշվարկ իրականացնել որոշ նահանգներում, այլև վճարել է դրանց համար:

Թեկնածուի առաջադրում

Սեփական կուսակցության կողմից անվանակարգի արժանանալու համար թեկնածուից պահանջվում է ստանալ համագումարի պատվիրակների մեծամասնության աջակցությունը: Յուրաքանչյուր նահանգ ինքնուրույն է որոշում իր ներկայացուցիչների ներկայացման կարգը:

Կուսակցական համագումարներում պատվիրակները լինում են՝

— լայն լիազորություններով օժտված պատվիրակներ (at-large delegates),
— «երդմնակալ» պատվիրակներ (pledged leaders),
— ընտրովի պաշտոնատար անձինք (elected officials),
— շրջանային մակարդակի (district-level delegates):

Պատվիրակների առաջին երեք տեսակները որոշվում են ըստ թեկնածուների, ովքեր ամբողջ նահանգում հավաքել են ձայների առնվազն 15%-ը: Սա այսպես կոչված «գոյատևման շեմն» է: Շրջանային մակարդակի պատվիրակներ են ստանում միայն որոշ շրջաններում 15%-ի շեմը հաղթահարած թեկնածուները:

Դեմոկրատական կուսակցության համագումարում այդպես պետք է ընտրվեն 3979 պատվիրակներ: Ընտրություններին առաջադրվելու համար հավակնորդը պետք է ստանալ առնվազն 1991 պատվիրակի աջակցությունը:

Պայման է, որ պատվիրակները պետք է «մաքուր խղճով արտահայտեն իրենց ընտրողների զգացումները», սակայն ֆորմալ առումով նրանք օրենսդրորեն պարտավոր չեն քվեարկելու այնպես, ինչպես նրանց կոչ են արել պրայմերիզների ժամանակ: Գործնականում, սակայն, քիչ է հանդիպում, որ պատվիրակը համագումարի ժամանակ փոխի իր տեսակետը:

Գերպատվիրակներ

Սովորական պատվիրակներից բացի, համագումարին մասնակցում են նաև այսպես կոչված «գերպատվիրակները» կամ «ավտոպատվիրակները»: Նրանք չեն անցնում ընտրական գործընթացով, պատահականորեն են հայտնվում համագումարի մասնակիցների շարքում:

Դեմոկրատական կուսակցության գերպատվիրակներն են՝

— Կոնգրեսի անդամներ, սենատորներ, նահանգապետեր, Վաշինգտոնի քաղաքապետը, իրենց կուսակցության կողմից ընտրվածները,
— Կուսակցական վերնախավի՝ Դեմոկրատական ազգային կոմիտեի անդամները,
— Կուսակցության կարկառուն առաջնորդներ:

Վերջին շարքում, որպես կանոն, ներառվում են նախկին նախագահներն ու փոխնախագահները: Գերպատվիրակների դեպքում միշտ չէ, որ գործում է «մեկ անձ-մեկ ձայն» սկզբունքը: Համագումարի կանոնադրությամբ նախատեսված է, որ նրանցից ոմանք ունեն միայն կես ձայնի իրավունք:

Բացի այդ, գերպատվիրակները չորրորդ փուլում չեն քվեարկում: Այդպիսի սահմանափակում մտցվել է 2016թ. համագումարում, որտեղ հենց գերպատվիրակների ձայներն են Հիլարի Քլինթոնի դեպքում վճռորոշ եղել: Օրինակ՝ նրան աջակցել են միաժաման երեք նախագահներ՝ Քարտերը, Քլինթոնը և Օբաման: Ընդհանուր առմամբ համագումարին կարող են մասնակցել 771 գերպատվիրակներ: Եթե թեկնածուն առաջին փուլում չհավաքի 1991 ձայն, ապա հաջորդ փուլերում կարող է քվեարկել, և այդ դեպքում հաղթանակի համար անհրաժեշտ է պատվիրակների 2375,5 ձայն:

Հետաքրքրական է, որ գործնականում նախագահական ընտրապայքարի բոլոր մասնակիցները՝ Բայդենը, Սանդերսը, Ուորենը, Քլոբուշարը և Գաբարդը, գերպատվիրակներ են:

Գերերեքշաբթի

Պատվիրակները կուսակցական համագումարի ժամանակ ընտրվում են նահանգներից՝ նախնական ընտրությունների համակարգով (պրայմերիզ) և կուսակցական ակտիվի քվեարկությամբ (կոկուս): Դրանք անցկացվում են փետրվար-հունիս ամիսներին՝ բոլոր 50 նահագներում, Կոլումբիա շրջանում, Պուերտո Ռիկոյում և անդրծովյան որոշ տարածքներում:

Առաջին պրայմերիզն անցկացվել է փետրվարի 3-ին՝ Այովայում, որտեղ հաղթել է Պիտ Բուտիջիչը: Հաջորդ մի քանի շաբաթներում պատվիրակների ընտրություններն անցկացվել են Նևադայում, Նյու Հեմփշիրում և Հարավային Կարոլինայում:

Այդ դեպքում անխուսափելիորեն մի շարք նահանգներում քվեարկությունն անցկացվում է միևնույն օրը: Քանի որ ԱՄՆ-ում ընտրություններն անցկացվում են երեքշաբթի օրերին, ուստի այն օրը, որը համընկել է մի քանի նահանգներում ընտրության միաժամանակ անցկացմանը, կոչվում է «գերերեքշաբթի»:

2020թ. գերերեքշաբթին մարտի 3-ին էր: Այդ օրը քվեարկում են 14 նահանգներում և Ամերիկյան Սամոայում: Հավակնորդների համար ամենամեծ նվերը Կալիֆորնիան է, որտեղից համագումարին մասնակցում է 415 ներկայացուցիչ: Տեխաս նահանգից ընտրվում է 261 մարդ: Համապատասխանաբար գերերեքշաբթիի ժամանակ հստակեցվում են համագումարի 1344 մասնակիցներ, այսինքն՝ բոլոր պատվիրակների 40%-ը:

Քվեարկության առաջնորդները

Գերերեքշաբթիից առաջ և պրայմերիզների արդյունքներով չորս նահանգներում թեկնածուների ձայների հարաբերակցությունը հետևյալն է.

— Բերնի Սանդերս՝ 60 պատվիրակ,
— Բայդեն՝ 54 պատվիրակ,
— Պիտ Բուտիջիչ՝ 25 պատվիրակ,
— Էլիզաբեթ Ուորեն՝ 8 պատվիրակ,
— Էմի Քլոբուշար՝ 7 պատվիրակ,
— Թուլսի Գաբարդ՝ 0,
— Մայքլ Բլումբերգ՝ 0:

Հարցումները վկայում են նաև այլ նահանգներում Սանդերսի առաջադիմության մասին: Դա Դեմոկրատական կուսակցությունում ոչ բոլորին է դուր եկել, այնպես որ մամուլում հայտնվել են տարբեր վարկածներ՝ ճանաչված սենատորին մրցապայքարից դուրս թողնելու համար:

Այդպիսի վարկածներից մեկով առաջարկվել է Միշել Օբամայի թեկնածությունն առաջադրել փոխնախագահի պաշտոնի համար՝ առատար թեկնածուներից մեկի հետ: Մյուս տարբերակն ավելի էկզոտիկ է. ներկայացնել Ներկայացուցիչների պալատի ղեկավար Նենսի Փելոսիին՝ նրան փոխանցելով գերպատվիրակների մեկնարկային ակտիվի 93 ձայները:

Ներկուսակցական պայքարի մասին շշուկները հաստատվել են, երբ երկու օրվա ընթացքում, մինչև գերերեքշաբթին, երրորդ հորիզոնականն զբաղեցնող Պիտ Բուտիջիչը հանել է իր թեկնածությունը՝ ավելի ուշ աջակցելով Ջո Բայդենին:

Նրանից հետո թեկնածությունը հանել է նաև Էմի Քլոբուշարը, և կրկին՝ Բայդենի օգտին:

Էլիզաբեթ Ուորենի և Մայքլ Բլումբերգի քարոզարշավների ճակատագիրը հայտնի չէ: Քաղաքագետներից մեկի համոզմամբ՝ Բլումբերգը ոչ իր կամքով աջակցում է Ուորենին: Սենատորը խստորեն քննադատում է միլիարդատիրոջը հեռուստաեթերի ժամանակ այնպես, որ հայտնվում է ոչ ցանկալի պինյատայի (մեքսիկական խաղալիքի) դերում: Ուորենի յուրաքանչյուր հարվածը Նյու Յորքի նախկին քաղաքապետի ուղղությամբ նրա կողմնակիցներից նոր նվիրատվություններ է ներգրավում. միայն փետրվար ամսին նա ներգրավել է 29 միլիոն դոլար:

Գերերեքշաբթիի արդյունքները միանգամից հայտնի չեն դառնա: Որոշ նահանգներում քվեարկությունն իրականացվում է փոստով, և այնտեղ մշակվում են բոլոր բյուլետենները, որոնք ուղարկվել են ոչ ուշ, քան քվեարկության օրը: Ժամային գոտիների տարբերության պատճառով քվեարկությունը ձգձգվում է որոշ ժամանակ:

Գերերեքշաբթիի քվեարկությունը հաղթանակած թեկնածուն դառնալու է մրցարշավի առաջնորդը և մեծ հավանականությամբ դառնալու է նախագահի թեկնածու: