Հայտնի բլոգեր Լապշինը քննադատել է Հայաստանի իշխանություններին՝ վատ էկոլոգիայի համար. որքանո՞վ է իրավացի

Ազգությամբ հրեա, Բաքվի բանտից վերջերս ազատ արձակված, այնուհետև Հայաստանում բնակված և այստեղից գոհունակությամբ հեռացած բլոգեր Ալեքսանդր Լապշինն իր ֆեյսբուքյան էջում քննադատել է ՀՀ իշխանություններին՝ վատ էկոլոգիա ունենալու և դրա դեմ անհրաժեշտ միջոցներ չձեռնարկելու պատճառով:

Բլոգերը նշել է, որ Երևանում շուրջ 4 ամիս բնակվելուց հետո զգացել է, որ առողջական խնդիրներ համեմատաբար շատ է ունենում, շուտ է հոգնում, անքնություն է նկատվում: Նա այս ամենի պատճառ է համարել Երևանում (և ընդհանրապես՝ Հայաստանում) էկոլոգիան ծանր իրավիճակի: Լապշինն առանձնացրել է այն պատճառները, որոնք մեծ թվով մահացությունների են հանգեցնում: Նրա խոսքով՝ մթնոլորտի աղտոտվածությունն այս 28 տարիների ընթացքում ավելի շատ մարդ է սպանել Հայաստանում, քան Արցախյան պատերազմը:

Հերթով անդրադառնանք բլոգերի մատնանշած խնդիրներին. արդյո՞ք նա ճիշտ է.

1. Մեքենաներից արտանետումներ

Ռուսաստանի և Իսրայելի քաղաքացի Լապշինը գտնում է, որ Երևանում օդի աղտոտվածությունը հիմնականում պայմանավորված է ներմուծված հին մեքենաների արտանետումներով: Նրա խոսքով՝ ոչ մի կերպ չեն վերահսկվում դրանց տեխնիկական վիճակը, արտանետումները: Վերջիններս, ըստ բլոգերի, դառնում են քաղցկեղի ու սրտի կաթվածի պատճառ:

Անշուշտ, Երևանը հատկապես վերջին 1-1,5 տարում «լցվել» է մեքենաներով: Այս տարի արդեն ներմուծվել է շուրջ 135 հազար մեքենա: Մինչև տարեվերջ այդ թիվը կարող է հասնել 200 հազարի: Մինչդեռ նախորդ տարի ընդամենը մոտ 50 հազար մեքենա է ներկրվել: Սա պայմանավորված է 2020թ. հունվարի 1-ից մաքսատուրքի բարձրացմամբ (ԵԱՏՄ շրջանակներում):

Սակայն այդ խնդիրն առկա էր դեռևս տարիներ առաջ, երբ Հայաստան էր ներկրվում տարեկան մոտ 40 հազար մեքենա: Օրինակ՝ 2010-2013թթ. ուսումնասիրությունների համաձայն՝ Երևանում օդի աղտոտվածությունը թույլատրելիից բարձր էր: Մասնագետները դեռ այն ժամանակ խնդիրը պայմանավորում էին մեքենաների արտանետումներով, մայրաքաղաքի և հարակից տարածքներում հանքերի առկայությամբ, նաև 2000-ականներին իրականացված բաց շինարարությամբ: Այս ամենն, ըստ մասնագետների, խախտել են Երևանի օդափոխության համակարգը՝ առաջացնելով փոշու մեծ զանգված:

Ի՞նչ են անում իշխանությունները. նախ՝ մեքենաների ներմուծման վերաբերյալ: Հունվարի 1-ից էականորեն նվազելու է մեքենաների ներմուծումը: Այդ մասին արդեն հաղորդել ենք: Բացի այդ՝ զարկ է տրվելու առավելապես նոր, քիչ արտանետող մեքենաների ներմուծմանը: Ընդգծենք, որ մինչև 2022թ. ԱԱՀ-ից ազատված են ներկրվող էլեկտրոմոբիլները, ինչը նույնպես էկոլոգիայի կարգավորմանն է միտված:

Հարկային օրենսգրքում կատարված փոփոխությունները նույնպես նպատակ ունեն խթանել քիչ արտանետող մեքենաների ներմուծումը: Օրինակ՝ բարձր (301+) ձիաուժ ունեցող մեքենաների բնապահպանական հարկը կրկնապատկվել է` 50-ից դառնալով 100 դրամ՝ 1 ՁՈՒ-ի համար տարեկան: Մյուս կողմից, ԵԱՏՄ պայմանագրի համաձայն, հունվարի 1-ից ներկրվող մեքենաների համար սահմանված են հատուկ տեխնիկական պահանջներ, որոնք նույնպես զսպող մեխանիզմ են հանդիսանալու:

Ընդհանրապես, կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ Երևանում հաշվառված մեքենաների մոտ 70%-ը գազով են աշխատում, ինչը, մեքենաների թվի աճին զուգահեռ, զսպում է աղտոտվածության աճը: Այսպես, իրավիճակն աղետալի չէ՝ շնորհիվ գազաբալոնների: Իսկ ընդհանուր առմամբ՝ մեքենաների արտանետումների խնդիրը նախատեսվում է կարգավորել օրենսդրորեն, ԵԱՏՄ պայմանագրի և էլեկտրոմոբիլների խթանման միջոցով:

2. Աղբավերամշակման գործարանի բացակայություն

Բլոգերը Երևանում օդի աղտոտվածության և դրանով պայմանավորված բազմաթիվ հիվանդությունների պատճառ է համարել աղբավերամշակման գործարանների բացակայությունը Երևանում և ամբողջ Հայաստանում: Նա մատնանշել է մայրաքաղաքի հարավում գտնվող խոշոր աղբավայրերը՝ Նուբարաշեն, Շենգավիթ, Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական միավորների տարածքում: Լապշինի խոսքով՝ այդտեղից թունավոր նյութերը տարածվում են նաև մյուս շրջաններ:

Ալեքսանդր Լապշինը նշել է, որ իրեն լավ է զգում Իսլայելում և Եվրոպայում: Ուշագրավ է, որ ամենաաղտոտված երկրների ցանկում Հայաստանից բացի առաջին տասնյակում են նաև եվրոպական երկրներից Բուլղարիան, Էստոնիան, Ֆինլանդիան, Շվեդիան, Լյուքսեմբուրգը, Ուկրաինան և Սերբիան:

Թեև բլոգերը բարձրաձայնում է իրականությունը՝ օդի աղտոտվածության մասին, սակայն փաստենք, որ Հայաստանում կան բազմաթիվ վերամշակող գործարաններ: Առկա է նույնիսկ քարտեզ: Այստեղ, ինչպես շատ բնապահպաններ են նշում, խնդիրը մեծապես կապված է քաղաքացիների իրավագիտակցության հետ:

Հայաստանում շատ են հատկապես թղթի և պլաստիկի վերամշակման գործարանները: Պարզապես դրանք մեծ հզորություն չունեն, որպեսզի բավարարեն ամբողջ աղբի վերամշակման պահանջը: Ներկայումս շարունակվում է վերամշակող նոր գործարանների կառուցումը: Կառավարման առումով, ինչպես մասնագետներն են նշում, առկա է օրենսդրական որոշակի թերություն, որին վերջին շրջանում սկսել են ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել:

Ներկայումս աղբի շուրջ ստեղծված հարցի լուծման ուղղությամբ Հայաստանում գործում են հիմնականում միջազգային կազմակերպությունները, որոնց աջակցությամբ էլ Երևանի քաղաքապետարանը նախատեսում է նոր աղբավայրերի կառուցում, հների փակում: Նախատեսվում է նաև քաղաքում տեղադրել 500-700 աղբամաններ՝ թղթի և պլաստիկի տեսակավորված հավաքագրման համար: Սպասվում է քաղաքային ընկերության ստեղծում, որը պատասխանատու կլինի կոշտ կենցաղային թափոնների հավաքման համար: Բայց դրանք տարիների ընթացքում կիրականացվեն:

3. Հանքարդյունաբերություն

Ալեքսանդր Լապշինը Հայաստանում առողջական խնդիրների պատճառներից է համարում նաև Ալավերդիի, Ախթալայի, Քաջարանի և Ագարակի մետաղական հանքերը և պղնձաձուլական կոմբինատները: Նրա խոսքով՝ հանքարդյունահանումն իրականացվում է հնացած սարքավորումներով, չափորոշիչների կոպտագույն խախտմամբ:

Բլոգերն ասում է այն, ինչ Հայաստանի քաղաքական օրակարգում է: Խնդրի մասին խոսվում է ամեն օր՝ նաև բարձր ամբիոններից: Ներկայումս Ազգային ժողովում ձևավորվել է հանձնաժողով՝ մետաղական հանքերն ուսումնասիրելու կապակցությամբ: Կատարվում են նաև օրենսդրական փոփոխություններ՝ մթնոլորտի և շրջակայքի վրա ազդեցության նվազեցմանը նպաստելու ուղղությամբ:

Հանքերի հետ կապված ամենամեծ խնդիրը Հայաստանում պոչամբարներն են: Բայց ներկայումս մոտեցումը փոխվել է: Եթե նախկինում դրանք պարտավորություն չէին առաջացնում հանքարդյունահանողի համար, միան պետությանն էր փոխանցվում հետագա մշակումը, ներկայումս պահանջներն ավելի խիստ են, և «աղտոտողը վճարում է»:

Թեև վերոնշյալ խնդիրն արդիական է, սակայն կան նաև հակափաստարկներ, որ հանքարդյունաբերությունը հիվանդությունների առաջացման հարցում առաջին տեղում չէ: Առողջապահության նախարարության տվյալներով՝ քաղցկեղով ավելի շատ հիվանդանում են Կոտայքի մարզում, որտեղ խոշոր հանքեր չկան: Ամենաքիչը հենց Սյունիքի մարզում են հիվանդանում, որտեղ ամենամեծ հանքերն են:

Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ քաղաքացիներն ավելի շատ հիվանդանում են ծխելու, անառողջ սննդի, ցածր ֆիզակտիվության, ալկոհոլի պատճառով, ինչը նույնպես տարածված է Հայաստանում: Ազդեցիկ պատճառ են նաև քաղցկեղածին վիրուսները, առողջապահական ծառայությունների անմատչելիությունը:

4. Կանաչապատ տարածքների պակաս

Բլոգերի խոսքով՝ դժվարին տարիներին Երևանում հատվել են բազմաթիվ ծառեր, կրճատվել են կանաչ տարածքները: Նա իրավացիորեն հիշատակում է մութ ու ցուրտ տարիները՝ նշելով, որ այժմ արդեն 2019թ.-ն է: Պարոն Լապշինը, ամիսներ շարունակ բնակվելով Երևանում, հավանաբար չի նկատել այս թեմայով ընթացող քննարկումները, իրականացվող աշխատանքներն ինչպես մայրաքաղաքում, այնպես էլ մարզերում:

Նշենք, որ ներկայումս շարունակվում է Երևանի կանաչ տարածքների «վերադարձման» ծրագիրը: Մոտ ապագայում նախատեսվում է խոշոր ծառատունկ իրականացնել քաղաքի մի շարք հատվածներում:

Իսկ 2020թ. ամբողջ հանրապետությունում նախատեսվում է տնկել 10 մլն ծառ: Այս միջոցառումներում անմիջականորեն ներգրավված են պետական բոլոր կառույցներն ու կամավորները:

Իսկ ինչ վերաբերում է կանաչ տարածքների պատճառով առողջական խնդիրներին, նշենք, որ այդ մասին երևանցիները նույնպես բարձրաձայնում են: Սակայն հարկ է նշել այն ավանդույթները, որ առկա է երևանցիների մոտ՝ «քաղաքից դուրս», «մաքուր օդի» գնալու, որն ամռանը պարտադիր բնույթ է կրում:

Թեև հստակ հաշվարկներ չկան, թե կանաչ տարածքների սակավությունն ինչքանով է ազդում երևանցիների առողջության վրա, այնուամենայնիվ, 2020թ. նախատեսվում է կանաչ տարածքների ավելացմամբ չեզոքացնել հանքերից, շինհրապարակներից ու մեքենաներից արտանետվող աղտոտման ծավալները: