Հայաստանի քաղաքացիների անձնական տվյալները բաց են. ինչո՞ւ որևէ քայլ չի ձեռնարկվում

ՀՀ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի որոշմամբ՝ ընտրողների սկանավորված ցուցակները տեղադրվում են ԿԸՀ կայքում՝ դրանցում ներառված տվյալները հասանելի դարձնելով բոլորին:

Որոշման համաձայն՝ սկանավորված ցուցակներում տեսանելի են լինում ընտրողի հերթական համարը, ազգանունը, անունը, հայրանունը, ծննդյան ամսաթիվը, հաշվառման վայրի հասցեն, ինչպես նաև ընտրողի ստորագրությունը:

Անձնական ի՞նչ տվյալներ և ինչպե՞ս են հրապարակվում

Ինչպես տեսանք, ԿԸՀ որոշմամբ՝ յուրաքանչյուր ոք կարող է տեսնել ընտրողի անձնական տվյալները՝ անուն-ազգանունը, հաշվառման հասցեն, ինչպես նաև ստորագրությունը:

Եղել են նաև դեպքեր, երբ տեսանելի են եղել ընտրողների անձնագրային տվյալները: Վերջիններս համարվում են կենսաչափական տվյալներ և հրապարակման ենթակա չեն:

Օրինակ, 2017թ. ապրիլի 2-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո Անձնական տվյալների պաշտպանության գործակալությունը ԿԸՀ-ից պահանջել էր կայքից հեռացնել 4000 ընտրողի անձնագրային տվյալները, քանի որ դրանց հրապարակումը խախտում էր Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին օրենքը:

Օրենքի համաձայն՝ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը կարող է հրապարակել անունը, ազգանունը և հաշվառման հասցեն: Այս տվյալները միշտ են հասանելի. ցանկացած ոք կարող է մուտք գործել ԿԸՀ պաշտոնական կայք և ըստ անուն-ազգանվան գտնել անձի հաշվառման հասցեն և ծննդյան ամսաթիվը:

Ինչո՞ւ են հրապարակվում մեր տվյալները

Այս հարցը բազմիցս բարձրացվել է քաղաքացիների, շահագրգիռ մարմինների և կազմակերպությունների կողմից, սակայն ընտրություններից առաջ և ընտրական ողջ գործընթացում անձնական տվյալների (ընտրողի անուն, ազգանուն, հայրանուն, ծննդյան ամսաթիվ և հաշվառման հասցե) հրապարակումը համարվում է ընտրությունների սահմանադրական գործընթացի երաշխավորման, կեղծարարության կանխման անհրաժեշտ միջոց:

Ընտրությունների ավարտից հետո հաջորդ օրը ժամը 12:00-ից քվեարկությանը մասնակցած ընտրողների ցուցակների սկանավորվում են: Դրանք ամենաուշը 24 ժամ հետո հրապարակվում են: Այստեղ արդեն, բացի վերոնշյալ տվյալներից, տեսանելի է նաև ընտրողի ստորագրությունը: Սահմանված կարգի հիմնավորումն այն է, որ ընտրական գործընթացում ընտրողի տվյալների հրապարակման միջոցով հնարավոր է դառնում շտկել անճշտությունները, բացառել ուրիշի փոխարեն քվեարկելու հնարավորությունը և իրականացնել վերահսկողական մի շարք գործառույթներ:

Բազմաթիվ մասնագետների կարծիքով՝ տեղեկությունների հասանելիությունը թեև խախտում է անձնական տվյալների գաղտնիությունը, ինչ-որ առումով հակասում համապատասխան օրենքին, սակայն Հայաստանում ընտրական գործընթացի նկատմամբ վստահություն նախկինում չկար, ուստի անձնական տվյալների հրապարակումն ինչ-որ չափով վերահսկողական մեխանիզմ էր։

Վտանգներ, մասնագիտական կարծիքներ

Դեռևս 2017թ. ԱԺ ընտրություններից հետո Մարդու իրավունքների պաշտպանի կողմից Արդարադատության նախարարությանը գրություն էր հասցեագրվել ԿԸՀ կողմից անձնական տվյալների հրապարակման կարգի խախտման վերաբերյալ:

Անձնական տվյալների պաշտպանության գործակալությունը ՄԻՊ-ի գրության հիման վրա կայացրել էր որոշում՝ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովից պահանջելով 3 աշխատանքային օրվա ընթացքում փակել ընտրություններին մասնակցած քաղաքացիների անձնագրային տվյալները:

Սակայն ներկայումս ցանկացած պահի հնարավոր է այդ կայքից, իմանալով միայն անուն-ազգանունը, տեղեկանալ քաղաքացու հաշվառման հասցեի և ծննդյան ամսաթվի տվյալներին:

Անձնական տեղեկությունները խոցելի են դարձնում քաղաքացուն, հատկապես քիչ հանդիպող անուն-ազգանունով անձին: Կենսաչափական տվյալները, մասնագետների կարծիքով, հեշտությամբ կարող են այլ նպատակներով օգտագործվել պոտենցիալ հանցագործների, անձնական հաշվեհարդար ունեցողների, հաքերների և ընդհանրապես տվյալների հրապարակայնությունը շահադիտական նպատակներով կիրառել ցանկացողների կողմից:

Այս թեմային անդրադարձել է նաև տեղեկատվության անվտանգության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանը: Նա առաջարկել է ընտրությունների ժամանակ ընտրողների անձնական տվյալները պարունակող ցուցակները տրամադրել կուսակցություններին, կամ հասանելիության համար սահմանել որոշակի ժամանակահատված, ընդ որում՝ միայն հայկական IP-ների համար։

Նույն կարծիքին է նաև Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոնի հիմնադիր Շուշան Դոյդոյանը: Նրա խոսքով՝ ԿԸՀ կայքում տվյալների հրապարակումը անձնական տվյալների պաշտպանության խախտում է՝ հատկապես երկարաժամկետ տեղադրման դեպքում, երբ կարելի է ներբեռնել, պահպանել դրանք:

Սակայն այլ կարծիքի են լրագրողները: Նրանց համար այդ տվյալները համարվում են տեղեկատվության բաց աղբյուր: Այդ տեղեկությունների միջոցով են լրագրողները հաճախ ճշտում պաշտոնյաների, նրանց հարազատների հասցեները և անհրաժեշտ այլ տվյալներ:

Նոր իշխանությունները և Հեղափոխությունից հետո տեղի ունեցած ընտրությունները որոշակի հույս են արթնացրել թեմայով մտահոգ շրջանակների մոտ: Վերջիններս արդեն բարձրաձայնում են այս ոլորտում համապատասխան փոփոխությունների անհրաժեշտությունը՝ լրագրողների համար առաջարկելով օրենսդրական այլ լուծումներ գտնել:

Անձնական տվյալների պահպանման միջազգային փորձը

Եվրոպական երկրներում, օրինակ, անձնական տվյալների պաշտպանությունը բավականին բարձր մակարդակի վրա է: Այնտեղ տվյալների արտահոսքը կարող է խնդիրներ լուրջ առաջացնել։

Եվրոպայում անձնական տվյալների գաղտնիությանը մեծ նշանակություն են տալիս հատկապես երիտասարդները: Նախընտրական քարոզչության ընթացքում եվրոպացի պաշտոնյաներն իրենց խոստումներում շեշտում են անձնական տվյալների պաշտպանության ուղղությամբ նախատեսվող աշխատանքներին, իսկ ընտրողները մեծ կարևորություն են տալիս այդ հարցում ամենախիստ դիրքորոշումներին:

Եվրամիությունը 2018թ. մայիսին խստացրել է ընտրություններից առաջ կուսակցությունների և ֆոնդերի կողմից ընտրողների անձնական տվյալների հավաքագրման համար նախատեսված պատժաչափը՝ դրանով կանխարգելելով նաև տվյալների հավաքագրումը:

Դիտարկել ենք, օրինակ, Ուկրաինայում և Ռուսաստանում ընտրական գործընթացների հետ կապված անձնական տվյալների հրապարակայնությունը: Երկու երկրներում էլ Ընտրական հանձնաժողովների կայքերում յուրաքանչյուր ընտրողի համար առանձին բաժին է հատկացված, որտեղ տվյալները կարող է տեսնել միայն այդ տվյալների սեփականատերը: Ի տարբերություն ՀՀ ԿԸՀ կայքի, այդ երկրներում օգտատերն ինքն է մուտքագրում իր բոլոր տվյալները, որից հետո միայն սահմանափակ ժամանակով կարող է տեսնել ընտրության հետ կապված տեղեկություններ՝ իր համարը, ընտրատեղամասը:

Իսկ օրինակ ԱՄՆ-ում քաղաքական գործիչները հաճախ են դիմում ընտրողների վերաբերյալ տվյալների հավաքագրման միջոցով ձայներ ստանալու տարբերակին: Այս առումով հիշենք ամերիկացիների մեղադրանքները ռուսական ծառայություններին՝ ընտրություններին միջամտելու համար:

Հետաքրքրական է Օբամայի երկրորդ ժամկետի ընտրությունը, երբ հատուկ ծրագրի միջոցով մի քանի ամսում յուրաքանչյուր ընտրողի վերաբերյալ հավաքվել է 800 միավոր տեղեկություն, որոնք Օբամայի վարչակազմի կողմից կրկին հաղթելու լավ միջոց են հանդիսացել: Այս երևույթն ԱՄՆ-ում արդեն լուրջ սպառնալիք է դարձել, և իշխանությունները որոշել են պայքարել քաղաքացիների անձնական տվյալների պաշտպանության համար: