Զատկի կղզու բնակչությունն անհետացել է կլիմայի փոփոխության պատճառով

Մոաներ կոչվող հսկայական արձանների շնորհիվ և անհետացած բնակչության պատճառով Զատկի կղզին համարվում է մոլորակի ամենահանելուկային անկյուններից մեկը: Նրա շուրջ բազմաթիվ բանավեճեր են ընթանում, հետազոտություններ իրականացվում ու հիպոթեզներ առաջ քաշվում: Դրանցից մեկի՝ էկոցիդի հիպոթեզի համաձայն՝ Ռափա Նույի աբորիգենները արդյունահանել են կղզու բնական պաշարները, ինչից հետո պատերազմ են սկսել միմյանց դեմ և զոհվել: Մյուս տեսակի կողմնակիցները ենթադրում են, որ կղզու բնակչությանը ոչնչացրել են այնտեղ ժամանած եվրոպացիները:

2016թ. կատարված հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ Ռափա Նույում գտնված գործիքները սպանության գործիքների նման չեն, ավելի շուտ հողագործական են, սննդի պատրաստման կամ դաջվածքների: Պատերազմների ապացույցներ չեն գտնվել: Այդ պատճառով էլ պատերազմի վարկածը հավանական չի համարվում:

Այլ գիտնականներ 2017թ. հետազոտություն էին հրապարակել՝ պնդելով, որ Ռափա Նույի բնակչությունը սովից չի մահացել: Դա բացատրելու համար մասնագետներն ուսումնասիրել էին մարդկային, բուսական և կենդանական մնացորդները: Եզրակացրել էին, որ կղզեցիների սննդակարգում կիրառվող պրոտեինների շուրջ կեսը ծովամթերք է եղել, այսինքն՝ նրանք ծովային հարուստ սննդակարգ են ունեցել:

Գիտնականները նաև հայտնաբերել են, որ Ռափա Նույի բնակիչները նաև բարեկարգել են իրենց ցանքերը՝ այդպիսով դիմադրելով հողի էրոզիային: Ուստի, հետազոտողների կարծիքով, բնակչությունը կարող էր գոյատևել առանց անտառների, որոնք, ինչպես հայտնի է, սկզբում եղել են կղզում, ապա՝ անհետացել:

2020թ. ևս մեկ հետազոտություն է կատարվել, որը ցույց է տալիս, որ ռափանույցիների կյանքում սոցիալական կոլապս տեղի է ունեցել միայն եվրոպացիների գալուստից հետո, և, հավանաբար, հենց նրանք են տեղի բնակչության անկման պատճառ դարձել: Այդպիսի եզրակացություն գիտնականներն արել են այն բանից հետո, երբ հաստատել են, որ աբորիգենները շարունակել են իրենց արձանները պահել լավ վիճակում եվրոպացիների գալուստից հետո, և ոչ՝ մինչ այդ: Այդպիսով՝ ստացվում է, որ Ռափա Նույի հասարակությունը ծաղկում էր նույնիսկ նրանց ժամանումից հետո, և ոչ թե անկում էր ապրում, ինչպես ընդունված էր համարել:

Սակայն նոր հետազոտության տվյալները կրկին հերքում են այդ եզրահանգումները: Չիլիից, Իսպանիայից և Նորվեգիայից գիտնականների խումբը ցույց է տվել, որ եվրոպացիները կարող են մասնակից չլինել տեղացիների ոչնչացմանը՝ նույն կերպ, ինչպես ռափանույցիները կարող են մեղավոր չլինել անտառների վերացման հարցում: Հետազոտության հեղինակների կարծիքով՝ կղզու բնակիչներին ոչնչացրել են կլիմայական փոփոխությունները: Տարբեր հետազոտությունների հիման վրա նրանց ցույց են տվել, որ աբորիգենները երեք հիմնական սոցիալական ճգնաժամ են ապրել:

Առաջինը՝ 1450-1550թթ. (փոքր սառցաշրջան), երկրորդը՝ 1722-1774թթ. (անկման պատճառները հայտնի չեն), երրորդը՝ 19-րդ դար (եվրոպացիների ժամանում): Հետազոտողները եզրակացրել են, որ Ռափա Նույի ժողովրդագրական անկումը կապված է եղել կլիմայական փոփոխությունների երկարաժամկետ հետևանքների հետ, և արդյունքում աբորիգենների մոտ կտրուկ նվազել են սննդի արտադրության հնարավորությունները: Կատարված ուսումնասիրությունները կախվածություն են ցույց տվել բնական պաշարների աղքատացման և տեղի ժողովրդագրական «արշավների» միջև: