Հիպնոսի ներքո. ենթարկվելու մասին ճշմարտությունն ու առասպելը

Երկար ժամանակ հիպնոսն իրապես համարվել է քնի առանձնահատուկ ձև: Մինչև 20-րդ դարի կեսերն ընդունված է եղել ռուս ֆիզիոլոգ Ի.Պ.Պավլովի առաջարկած բացատրությունը հիպնոսի մեխանիզմի մասին: Ըստ նրա՝ միօրինակ գրգռիչները՝ տեսողական, ձայնային, շոշափողական, գլխուղեղի կեղևում արգելակում են առաջացնում, որը նեյրոֆիզիոլոգիական օրենքների համաձայն տարածվում է այլ հատվածներում, և ուղեղն իր կրողի հետ ննջում է: Չի քնում միայն «պահակակետը», որն ապահովում է կապը հիպնոսացնողի հետ:

Բայց էլեկտրաուղեղագրության սարքերի (ԷՈՒԳ) ի հայտ գալով՝ պարզվել է, որ հիպնոսի դեպքում ոչ մի արգելակում տեղի չի ունենում, իսկ հիպնոսահակի ուղեղի բիոէլեկտրական ակտիվությունը գործնականում չի տարբերվում արթմնի վիճակում գրանցվող ԷՈՒԳ-ից: Վերջին տարիների մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիայի օգնությամբ կատարված հետազոտությունները նոր տվյալներ չեն ավելացրել. ուղեղի որոշ հատվածների աշխատանքն այդ պարագայում տարբերվում է և՛ քնի, և՛ արթուն վիճակից, բայց թե ի՞նչ է, դեռ պարզ չէ:

Հիպնոսը ներկայումս ընդունված է համարել գիտակցության ժամանակավոր իրավիճակ, նրա ծավալի նվազեցման բնութագրմամբ և ներշնչման պահպանման վրա կտրուկ սևեռմամբ, ինչը կապված է անհատական վերահսկման և ինքնագիտակցության գործառույթի փոփոխության հետ: Հիպնոսի իրավիճակն առաջանում է հիպնոսացնողի հատուկ ներգործության կամ նպատակադրված ներշնչման արդյունքում: Ու թեև տեսականորեն հիպնոսը քուն չէ, գործնականում դասական հիպնոսի ժամանակ բժիշկներն օգտագործում են այն մեթոդները, ինչ կիրառվել է 100, 200 կամ նույնիսկ հազար տարի առաջ. հայացքի սևեռում փայլուն պարագայի վրա, միօրինակ գրգռիչներով ու միակերպ խոսքով՝ առանցքային բառերի շեշտադրմամբ. «Դու քնում ես ավելի խորը», «Դու լսում ես իմ ձայնը»:

Հիպնոսային խորը քնի մեջ էլ տեղի են ունենում այն հրաշքները, որոնցից ձևավորվում է տպավորությունն այն մասին, թե հիպնոսի ներքո մարդը զրկվում է ազատությունից: Մինչև հիպնոսի լուսնոտության մակարդակը, նույնիսկ փորձառու հիպնոսացնողի ղեկավարությամբ, ունակ է հասնելու 5-7 մարդուց մեկը: Բայց հենց նա էլ կարող է բեմի վրա թռչկոտել գորտի նման, այլ արտասովոր գործողություններ կատարել: Էստրադային աճպարարներն ու հիպնոսային երևույթի վաղ հետազոտողները փորձարկել են այն ամենն, ինչ մտքներին եկել է, և իսկապես՝ հիպնոսի ազդեցությամբ մարդը կարող է կատարել ցանկացած հրաման: Գրեթե՝ ցանկացած:

Հանցանք և պատիժ

Ոչ մի հիպնոսի ազդեցությամբ մարդուն չի կարելի ստիպել անել այն, ինչը կապված է նրա՝ ինքնապաշտպանության զգացողության կամ բարոյական սկզբունքների հետ: Օրինակ՝ հիպնոսի վիճակում գտնվող մարդուն հնարավոր է համոզել, որ սենյակը դատարկ է, սակայն քայլելու հրահանգի դեպքում նա կշրջանցի սեղաններն ու աթոռները: Նա կհավատա, որ բարձրահարկ շենքի այդ պատուհանը դուռ է, կտեսնի այնտեղից մտնող մարդկանց ու նույնիսկ աներևակայելի կենդանիների, սակայն կհրաժարվի դուրս գալ այդ «դռնից»:

Զոմբիների ստեղծման ծրագրեր իրականում տարվել են «ՆԿՎԴ-ՄԳԲ-ԿԳԲ»-ներում, ՑՌՈՒ-ում և այլ երկրների նմանատիպ կառույցներում: Սակայն առեղծվածային ինքնասպանությունների (օրինակ՝ Ջոն Քենեդուն, Մարտին Լյութեր Քինգին սպանողների) որակումը որպես ներշնչման ազդեցությամբ կատարված՝ կարծես թե հորինված են: Չեն ապացուցվել հարյուրավոր քրեական պատմությունները, ըստ որոնց՝ հանցագործությունը հիպնոսի ազդեցության ներքո են կատարել (այդ կերպ փորձել են արդարանալ): Հաշված դեպքերում են միայն սպանության դրդողները հիպնոսացնողներ եղել, սակայն կատարողներ կարող էին և առանց դրա այդ նույնը գործել:

Հիպնոսն ապարդյուն է նաև խուզարկուների համար: Հիպնոսի ազդեցությամբ կասկածյալներից ցուցմունք կորզելու փորձերը հանգեցրել են նրան, որ հարցաքննվողը հնարել է այն, ինչը հիպնոսացնողն է պահանջել, կամ շարունակել է իր անմեղությունը պնդել: Մի շարք երկրներում հարցաքննության այդպիսի մեթոդն արգելված է՝ բացառությամբ օպերատիվ տեղեկություն ստանալու, իսկ այդպիսի հարցաքննությունն իրավական ուժ չունի:

Շեղել՝ ներշնչանքով

Խոսքային ներշնչանքն ազդում է ոչ միայն մտքերի ու զգացմունքների վրա, այլև՝ ֆիզիոլոգիական գործառույթների: Կարելի է գրքերում նկարագրված բազմաթիվ օրինակներ բերել այս մասին. օրինակ՝ մարդը կարող է մահանալ արյունաքամ լինելու բոլոր ախտանշաններով՝ առանց արնաքամ լինելու, արյան հոսքը կարող է դադարել՝ վերքի չորացման ներշնչանքով, արյան բաղադրությունը կարող է փոխվել՝ շաքարը շատանալ՝ համեղ ուտելիք պատկերացնելիս, լեյկոցիտների քանակը փոխվել ծարավից կամ սովածությունից, կարող է միզել, մութ սենյակում լուսավորության մասին խոսելիս բիբերը կարող են լայնանալ կամ հակառակը և այլն:

Ընդհանուր առմամբ՝ ներշնչմամբ ֆիզիոլոգիական գործողությունների վրա ազդելու մասին տեղեկություններ վաղուց են հայտնի. օրինակ՝ դարեր առաջ վիրահատություններ են կատարվել հենց հիպնոսային ներշնչման մեթոդի կիրառմամբ: Համարվում է, որ ռուսերեն «врач» (բժիշկ) բառն առաջացել է «врать» (ստել) և «говорить» (խոսել) բառերից՝ ցույց տալով կեղծ (ներշնչող) բառերի միջոցով բուժման մեթոդի էությունը:

Ներշնչումն ու ներշնչումը կարող են բուժել ոչ միայն նևրոզն ու նյարդային ու հոգեբանական բնույթի այլ հիվանդություններ, այլև՝ ավելի լուրջ ու առաջին հայացքից հոգեբանականի հետ կապ չունեցողները:

Հենց ներշնչանքով են բացատրվում էքստրասենսների, գուշակների, տարբեր պարագաների միջոցով խնդիրների հաղթահարումը: Դրանք օգնում են հատկապես զուտ հոգեսոմատիկ հիվանդությունների դեպքում: Սակայն այս դեպքում պետք է տվյալ անձինքն իսկապես մասնագետներ լինեն, այլապես վնասն ավելի մեծ կլինի:

Նորություն չէ

19-րդ դարի վերջերից հիպնոսը դարձել է հոգեբուժության ընդունված մեթոդ, և 100 տարի այդ ոլորտում առանձնահատուկ առաջընթաց չի գրանցվել: Հիպնոլոգիա ոլորտում հեղափոխություն կարող էր տեղի ունենալ 1980-ականներին. ամբողջ աշխարհում խոսվեց նեյրոլեզվաբանական ծրագրավորման (ՆԼԾ) մասին:

ՆԼԾ-ն իրականում հոգեբուժության տեսություններից մեկն է: Այն օգնում է այնքանով, որքանով հոգեբուժության մյուս մեթոդները: Այստեղ առանձնահատուկ է պարզապես այն, որ արդյունքը առավելապես կախված է բժշկից:

Ամենայն հավանականությամբ՝ տարբեր «գաղտնի կենտրոններում» ուսումնական ծրագրերում ներառված են ՆԼԾ-ի մեթոդները, սակայն դժվար թե այդ ամենը սերտած գործակալը կարողանա պատահած մարդու այնպես շեղել, ինչպես գնչուն: Ներկայումս կան նաև կարճատև դասընթացներ, սակայն «երկու ամսում Պագանինիի նման ջութակ նվագել, ամեն դեպքում, սովորել հնարավոր չէ»:

Ոչ մի հիպնոս

Ներշնչանքը հաճախ է օգտագործվում որպես հիպնոսի հոմանիշ: Սակայն ներշնչանքի դեպքում հիպնոսացնելու անհրաժեշտություն չկա. հիպնոսի մանրէները վիրուսների նման թափանցում են մարդու օրգանիզմ՝ խոսքով, ժեստերով, գրքերով, լրատվական միջոցներով և այլն, ընդ որում՝ ամենուր:

Այս կերպ օրինակ է բերվում այն դեպքը, երբ վաճառողն առաջին հայացքից պարզունակ նկարագրություններով գովաբանում է իր ապրանքը, և կարճ ժամանակ անց հաճախորդները շուրջն են հավաքվում:

Համարվում է, որ հեռուստատեսային տեխնոլոգիաների գյուտերը շատ չեն ուժգնացրել հանրային կյանքի վրա ներշնչման դերը, սակայն պետք է հաշվի առնել «ով նախազգուշացված է, նա զինված է» արտահայտությունը, որը դեռ Հին Հռոմում է ասվել: