Հայաստանի համար ի՞նչ նշանակություն ունի Իրանի անդամակցումը ԵԱՏՄ-ին

Այսպես, արդեն պաշտոնապես` Իրանը պատրաստվում է դառնալ Եվրասիական տնտեսական միության մշտական անդամ: ԻԻՀ խորհրդարանի խոսնակը Մոսկվայից Թեհրան վերադառնալուց հետո հայտարարել է, որ գործընթացն ընդամենը մի քանի շաբաթ կտևի:

Ազգային արտադրության ծավալներով աշխարհի տնտեսությունում 15-րդ տեղը զբաղեցնող, Արևմտյան Ասիայի և ՕՊԵԿ-ի երկրների շարքում խոշոր երկրի անդամությունը ԵԱՏՄ-ին խոշոր իրադարձություն է համարվում: Իրանը Թուրքիային շրջանցել է դեռ 2007թ.` իր տնտեսությամբ խոշորագույնը դառնալով նաև իսլամական աշխարհում: Իրանը Սաուդյան Արաբիայից հետո նավթի պաշարներով ամենահարուստն է, և նավթի համաշխարհային շուկայում 5,5%-ը նրան է բաժին ընկնում: Տնտեսական զարգացումն Իրանում դեռ մեծ թափով շարունակվում է:

ԵԱՏՄ-Իրան հարաբերություններն ու համագործակցությունը, չնայած նախորդ տարիներին զարգացել են, սակայն ներկայումս վճռական ակտիվություն են ստացել: Հոդվածագիրը դժվարանում է ասել` որքանով Թեհրանի մտադրությունները կապ ունեն Արցախի վերջին պատերազմի հետ, սակայն նշվում է, որ տարածաշրջանում պատերազմի հետևանքով ստեղծված իրավիճակը, ուղիների ապաշրջափակման վերաբերյալ տարածաշրջանի երկրների մտադրությունները մեծապես ազդել են Իրանի որոշման վրա:

Տարածաշրջանային գերտերությունը, այսպիսով, չի կարող հեռու մնալ այդօրինակ ծավալուն գործընթացներից:

ԵՊՀ իրանագիտության ամբիոնի վարիչ Վարդան Ոսկանյանի խոսքով` ԵԱՏՄ-ին անդամակցության հարցում առավել հետաքրքրված են իրանական վերնախավի պահպանողականները:

Նշվում է, որ այստեղ արդեն ի հայտ են գալիս իրադարձությունների զարգացման տարբեր վարկածներ` ինչպես փոխկապակցված, այնպես էլ` անջատ: Հատկապես անհասկանալի են համարվում եվրասիական ուղիները Հայաստանի համար, հատկապես` ներկայիս վիճակում:

Ընդգծվում է, որ եթե մինչ այդ տարածաշրջանում միայն Հայաստանն էր ԵԱՏՄ-ի անդամ-պետություն, ապա հիմա ամեն ինչ փոխվում է, և նոր խաղացողի ի հայտ գալով նախապատվությունները կարող են փոփոխվել: Չի բացառվում, որ ԵԱՏՄ-ին Ադրբեջանի անդամակցության հարցը կրկին օրակարգ բերվի և կյանքի կոչվի: Այդ դեպքում համարվում է, որ Բաքվին կհաջորդի նաև Անկարան` հաշվի առնելով տնտեսական ու աշխարհաքաղաքական հաշվարկները:

Ընդհանուր առմամբ` Հայաստանի համար հնարավորությունների ժամանակավոր կորուստը կարող է փոխարինվել, իհարկե` քաղաքական և տնտեսական ճիշտ կառավարման պարագայում, առավել շահեկան պայմաններով: Օրինակ է բերվում, մասնավորապես, Իրան-Հայաստան երկաթուղու վերագործարկումը:

Նախագիծը գնահատվում է 3,2 մլրդ դոլար: Երկաթուղու երկարությունը կլինի մոտ 300 կմ, ենթակառուցվածքների թվում կլինեն 64 կամուրջներ` 19,4 կմ ընդհանուր երկարությամբ, 60 թունելներ` 102,3 կմ երկարությամբ և 27 կայարաններ: Հայաստանի կառավարությունը դեռևս 2014թ. հաստատել է ճանապարհի կառուցման նախնական ծրագիրը, սակայն իրական ներդրողների բացակայության պատճառով գաղափարն անկատար է մնացել:

Ընդգծվում է, որ այդ երկաթուղով Հայաստանը ելք կունենար ոչ միայն Իրան, այլև` Պարսից ծոց, Կասպից ծով, որտեղից էլ ծովով կապ կունենար ԵԱՏՄ մյուս երկրների` Ռուսաստանի ու Ղազախստանի հետ: Այս ուղու առկայությունը հայ գործարարների համար առավել շահավետ ու անվտանգ կլիներ, քանի Ադրբեջանի տարածքով առաջարկվողն է:

Անկարան և Բաքուն պնդում են տարածաշրջանային բոլոր տեսակի ուղիների ապաշրջափակումը` պնդելով, որ դա ձեռնտու կլինի բոլորի համար: Սակայն մինչ այդ պետք է կարողանալ լուծել անվտանգության երաշխիքների հարցը: Իրանի դեպքում, անշուշտ, նման վտանգներ չկան:

Ամեն դեպքում` Իրանի անդամակցությունը Հայաստանի համար տնտեսության ակտիվացման հնարավորություն է, ինչն արդիական է հետպատերազմյան ու հետկովիդյան շրջանում: Իրանի հայկական համայնքը, ինչպես և իրանական բիզնեսը, զրկված է երրորդ երկրներում ներդրումներ անելու հնարավորությունից` արևմտյան պատժամիջոցների պատճառով, իսկ ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունն ինտեգրացիոն գործընթացներին մասնակցելու հնարավորություն կապահովի:

Հայաստանի տարածքով դեպի Իրան ուղիների բացումը քննարկվում է նաև վրաց մասնագիտական շրջանակներում` օրակարգ բերելով աբխազական երկաթուղին վերագործարկելու անհրաժեշտությունը: Մինչ օրս Վրաստանի համար այս հարցը քաղաքական է, սակայն Հարավային Կովկասի նոր իրողությունների պարագայում Թբիլիսին կարող է դուրս մղվել գործընթացներից, եթե համարի, որ Աբխազիայի հետ երկաթուղային հաղորդակցությունն անընդունելի է:

Համարվում է, որ ԵԱՏՄ-ին Իրանի անդամակցությունը երկրորդ պլան կմղի Անկարայի և Բաքվի կողմից գովազդվող ապաշրջափակման հարցը: Թեհրանի համար, բացի տնտեսական նշանակությունը, կարևոր է այդ ճանապարհով երկրի անվտանգությունը բարձրացնելու հարցը:

Ընդգծվում է, որ այս գործընթացներում Հայաստանի համար ուրվագծվող հնարավորություններն իրապես կարող են կյանքի կոչվել տնտեսական հետևողական քաղաքականության դեպքում: