Ի՞նչ է քաղցկեղն ու ինչպե՞ս կանխել դրա զարգացումը. 21-րդ դարի պատիժը
Քաղցկեղը հիվանդություն է, որը մարդու օրգանիզմը ներսից է վնասում: Նրանից ոչ ոք ապահովագրված չէ, և բժշկությունը տարեցտարի նոր մեթոդներ է հնարում՝ օնկոլոգիական հիվանդությունների դեմ պայքարի համար:
«Հիվանդություն» բառը լսելիս մենք հաճախ այն պատկերացնում ենք մարդու օրգանիզմի վրա ազդող միկրոօրգանիզմների կամ վիրուսների տեսքով: Դրանց համար մարդը և՛ սննդի աղբյուր է, և՛ բնակավայր: Որոշները հաստատվում են լորձաթաղանթներում, մյուսները՝ արյան հետ տարածվում են ամբողջ օրգանիզմում, իսկ երրորդներն ընդհանրապես ոչնչացնում են մարմնի բջիջները՝ իրեն սեփական հետնորդներին բազմացնելու նպատակով: Դեղերի և բուժման միջոցով մարդն արդեն դարեր շարունակ պայքարում է հիվանդության դեմ, պարբերաբար հնարում է նոր մեթոդներ: Սակայն սարսափելի վտանգը վրա է հասնում հենց ներսից:
Ի՞նչ է քաղցկեղը
Օրգանիզմի մուտացված բջիջներից առաջացող հիվանդություն: Մինչ օրս 100 %-անոց կանխատեսում հնարավոր չի եղել, թե որտեղ, երբ և ինչպես այն կառաջանա: Բժշկությանը հայտնի են միայն մուտացիայի հավանականությունը բարձրացնող հանգամանքները (կանցերոգեններ, քաղցկեղ առաջացնողներ). ռադիացիոն ճառագայթում, տոքսիկ նյութերի ազդեցություն, իմունիտետի ընդհանուր անկում և այլն, սակայն նույնիսկ դրանք 100 %-ով չեն հանգեցնում քաղցկեղային հիվանդությունների: Ժամանակակից թերապիան նույնպես մարդուն պաշտպանել ուռուցքի առաջացումից:
ՈՒռուցքը կամ կարցինոման առաջանում է այն ժամանակ, երբ մարմնի (ոչ սեռային) բջիջը սկսում է անկանոն կերպով կիսվել ու աճել: Սովորաբար օրգանիզմի յուրաքանչյուր բջիջ ապրում է հստակ սահմանված ժամկետացանկով՝ բջջային ցիկլով: Երբ ծրագիրն իրականացված է, բջիջը դադարում է կիսվել և մահանում է, իսկ մաքրուհի-բջիջները՝ ֆագոցիտները, վերացնում են դրա հետքերը, որպեսզի օրգանական աղբի պատճառով հյուսվածքներում բորբոքում չառաջանա: Բջիջն իր մոտալուտ մահվան մասին «տեղեկանում է» տելոմերների շնորհիվ: Վերջիններս ԴՆԹ-ի մանրագույն հատվածներ են քրոմոսոմների վերջում: Երբ բջիջը կիսվում է, տելոմերների մի մասը մահանում է: Եվ երբ բոլոր տելոմերները սպառված են, կիսումը դադարում է: Այդ երևույթը նախորդ դարի 60-ականներին բացահայտել է Լեոնարդ Հեյֆլիկը:
Ընդհանրապես՝ ինչո՞ւ է բջիջը մահանում: Դա պայմանավորված է նրանով, որ կիսման գործընթացում ի հայտ են գալիս մանրադիտակային մուտացիաներ՝ աննշան և կործանարար: Հենց նրանց պատճառով է օրգանիզմը ծերանում: Մուտացիաներն ինչ-որ պահի շատ են լինում, և բջջային ծրագիրը սկսում է մեկը մյուսի հետևից խափանվել: Դրանք հիմնականում ծագում են շրջակա միջավայրի ագրեսիվ դրսևորումներից, սակայն նույնիսկ լիարժեք մեկուսի բնակվող մարդը հավերժ չի կարող ապրել. բնությունն այդ մասին հոգ է տարել:
Ուռուցքները և նրանց տեսակները
Կարցինոմաները լինում են բարորակ և չարորակ: Երկուսն էլ վտանգավոր են օրգանիզմի համար, սակայն երկրորդներն առավել վտանգավոր են: Դրանք բաղկացած են չարորակ (մալիգնիզացված) բջիջներից. դրանք գործնականում լիարժեք վատնել են այն գծերը, որոնք բնորոշ են նրանց «հարազատ» հյուսվածքին, և կարող են անվերահսկելիորեն ու անդադար բազմանալ: Բացի այդ՝ դրանք ծնունդ են տալիս մետաստազների. բջիջ-մուտանտներ, որոնք առաջանում են մեկ ուռուցքում, առանձնանում են դրանից և արյան հոսքով տարածվում ամբողջ օրգանիզմում: Նոր վայրում ամրանալով՝ բջիջը շարունակում է բազմանալ նաև այնտեղ, ինչը հանգեցնում է տիրոջ ինքնազգացողության վատթարացմանը:
Բջջի կիսման արդյունքում է մեր օրգանիզմը կատարում իր կենսագործունեությունը: Սակայն երբ բջիջ-մուտանտը դադարում է կատարել իր դերը, շարքից հանում է հյուսվածքի առողջ բջիջներին: Քանի որ օրգանիզմի մի մասը դադարում է կատարել իր գործառույթը, ընդհանուր աշխատանքը խախտվում է: Բացի այդ՝ քաղցկեղային բջիջը դառնում է իրական մակաբույծ. չկարողանալով և չցանկանալով մահանալ՝ ավելի շատ է կիսվում՝ օրգանիզմից խլելով բոլոր ռեսուրսները: Ժամանակի ընթացքում մարդը թուլանում է, ահագնացող ցավերը կյանքն ավելի են բարդացնում: Թուլանում է նաև իմունիտետը, և մարդը խոցելի է դառնում նաև արտաքին միկրոօրգանիզմների համար:
Ինչո՞ւ է քաղցկեղը բուժելն այդքան բարդ
Քաղցկեղային հիվանդությունների առանցքային խնդիրն այն է, որ մարդու իմունիտետը բջիջ-մուտանտներին որպես օտար չի ճանաչում: Դրա հետևանքով օրգանիզմը ոչ մի կերպ չի արձագանքում ներքին մակաբույծներին և մահանում՝ «չգիտակցելով» խնդիրը: Մյուս կողմից՝ հիվանդ բջիջները ոչնցացնելու համար նախատեսված դեղերին օրգանիզմը վերաբերում է որպես ագրեսորների՝ խոչընդոտելով դրանց գործունեությանը: Ուռուցքի բուժման նպատակով գիտնականները դիմում են խորամանկ ու արտասովոր մեթոդների:
Նրանք օրգանիզմ են ներմուծում մետաղի նանոմասնիկներ, որոնք հեշտությամբ են անցնում բջիջների մեմբրանների միջով: Հայտնվելով ուռուցքի մեջ՝ ջերմացվում են ռադիոճառագայթմամբ: Արդյունքում՝ ուռուցքը մահանում է գործնականում անվնաս կերպով: Մյուսները մարդուն վարակում են «ստերիլ» սալմոնելներով: Դրանք հեշտությամբ են անցնում գրեթե բոլոր մեմբրաններով, և յուրաքանչյուրի վրա մի կտոր դեղամիջոց է ամրացված: Հայտնվելով կարցինոմայում՝ դեղն առանձնանում է և սկսում ազդել: Արդյունքում՝ մարդը վարակվում է անվտանգ սալմոնելներով, բայց կյանքին արդեն վտանգ չի սպառնում:
Բոլորին հայտնի քիմիաթերապիան գործուն, սակայն քաղցկեղի ոչնչացման վտանգավոր մեթոդ է: Ուժգին կենսակտիվ քիմիական նյութերի ազդեցությունից տառապում է ամբողջ օրգանիզմը և հաճախ քիմիաթերապիա անցնող ու քաղցկեղը հաղթահարած մարդիկ ամբողջ կյանքում հաշմանդամ են մնում: Մինչև վերջերս դա համարվում էր քաղցկեղի դեմ պայքարի ամենագործուն մեթոդներից մեկը: Կարցինոման հնարավոր է պարզապես կտրել հանել, սակայն ոչ մի երաշխիք չկա, որ այն մետաստազներ չի թողնի:
Եզրափակում
Քաղցկեղը մարմնի արձագանքն է արտաքին ու ներքին մուտածիններին: Հնարավոր է առավելագույնս պահպանել անվտանգություն՝ խուսափելով կանցերածինների հետ շփումից. նիկոտին, ալկոհոլ, քիմիական նյութերով ու հիվանդածին մանրէներով հարուստ օդ, անառողջ սնունդ: Որքան կոփված է օրգանիզմը, այնքան ուժգին է դիմակայում արտաքին հիվանդությանը, բայց նրա սեփական բջիջները հաճախ ավելի վտանգավոր են: Բարեբախտաբար՝ յուրաքանչյուր տարի բժշկությունը քաղցկեղի դեմ պայքարի նոր ու ավելի արդյունավետ, անվտանգ մեթոդներ է մշակում՝ բարձրացնելով հավանականությունը, որ ապագայում քաղցկեղի դեմ բուժումը կնմանվի սովորական մրսածության բուժման:
Մեկնաբանությունները