Գիտական տեսանկյունից. դիմակները վիրուսից պաշտպանո՞ւմ են արդյոք

Ավելի վաղ մենք նշել ենք, որ Հայաստանում, աշխարհի մի շարք երկրների նման, բժշկական դիմակների մեծ պահանջարկի պատճառով դեղատներում դրանք սպառվել են: Տեսնենք՝ դրանք իրո՞ք օգնում են վիրուսներից պաշտպանվելու հարցում:

Բժշկական դիմակ. չի էլ մտածում իր կրողին պաշտպանելու մասին…

19-րդ դարի վերջերին Պաստյորի գաղափարների (օդում ջրի կաթիլների տեսքով տարածվող միկրոբների միջոցով հիվանդության փոխանցման մասին) ազդեցությամբ վիրաբույժները հասկացան, որ մինչ այդ աշխատել են՝ վիրահատվողի վերքի մեջ միկրոբներ ներշնչելով: Մարդը հիվանդանոցում հաճախ թույլ իմունիտետ է ունենում, իսկ բակտերիաներից պաշտպանող մաշկը վիրահատության ժամանակ վերքի հատվածում մեզ չի պաշտպանում: Ուստի այդ ճանապարհով բակտերիաների ինֆեկցիան վերքի մեջ հայտնվելը համեմատաբար դյուրին է: Առաջին անգամ խիրուրգը դիմակ է կրել 1896թ., և այդ օրվանից սովորությունն արմատավորվեց բժշկական միջավայրում:

Դիմակը շրջապատին մարդու միկրոբներից պաշտպանում է, քանի որ այն կոտրում է խոշոր կաթիլները (ավելի քան 5 միկրոմետր տրամագծով): Շնչելիս, հազալիս համ փռշտալիս հենց դրանք են արտանետվում: Սակայն ամենամեծ կաթիլներն օդում ամենաուժգինն են չորանում, և առանց շփման վարակվելու հավանականությունը 5 միկրոմետրից փոքր կաթիլների դեպքում է մեծ: Դրանք կարող են ժամերով անվնաս մնալ օդում: Հենց դրանք են օդակաթիլային ճանապարհով վարակման գլխավոր պատճառը:

Ինչպես տեսանք, ի սկզբանե դիմակը ստեղծվել է ոչ թե կրողին պաշտպանելու, այլ՝ կրողից պաշտպանելու համար: Բազմաթիվ բժիշկներ ու գիտնականները այն այդպես են ընդունում նաև այսօր: ԱՄՆ-ի Այովայի համալսարանի դոկտոր Էլի Պերենցևիչը վերջերս Forbes-ի հարցազրույցում կրկնել է այդ տեսակետը՝ նշելով, որ միջին առողջ մարդը չպետք է դիմակ կրի: Նրա խոսքով՝ ոչ մի ապացույց չկա, որ դիմակ կրելն առողջ մարդուն կպաշտպանի հիվանդությունից: Այդ մարդիկ դիմակները ճիշտ չեն կրում և վտանգ կա, որ կվարակվեն՝ դիմակով դեմքին ավելի հաճախ հպվելու պատճառով:

Պերենցևիչն ավելացրել է, որ տեսականորեն կարող են օգնել ռեսպիրատորները (N95 կամ FFP, որոնք պահում են միկրոտարրերի 95%-ը), բայց առօրյայում սովորական մարդիկ չգիտեն դրանցից օգտվելու կանոնները: Բացի այդ, դիմակը հանելիս և հանելուց հետո պետք է ձեռքերը լվանալ: Առանց ձեռքերը հաճախ լվանալու՝ վարակվելու հավանականությունն ավելի է մեծանում: Նրա խոսքով՝ այդ դեպքում ստեղծվում է միայն անվտանգության կեղծ զգացում, ինչն ավելի շուտ կարող է վնասել, քան՝ օգնել:

Իսկապես, ձեռքերը վիրուսային վարակներն ամենաշատն են փոխանցում, և դեմքին դիպչելը դիմակ կրելու հետևանքով հաճախակի է դառնում, ինչն անցանկալի է: Միևնույն ժամանակ՝ դոկտոր Պերենցևիչն այնքան էլ իրավացի չէ:

2015թ. հրապարակվել է, որ հաջողվել է փորձարկումների արդյունքում պարզել առողջ մարդուն արտաքին միջավայրից պաշտպանելու՝ դիմակի հնարավորությունը: Այդ աշխատությունում ամեն ինչ ավելի բարդ է, քան թվում է Պերենցևիչին և բազմաթիվ այլ գործընկերների: Հետազոտություններ, երբ չի հաջողվել բացահայտել դիմակ կրողների և չկրողների վարակման հավանականության տարբերությունը, իսկապես եղել են: Սակայն դրանք վերաբերել են 32 մարդու, այսինքն՝ պարզապես չեն կարող ծառայել իրական արդյունավետության բացահայտմանը:

Այս կապակցությամբ այլ փորձարկումներ ևս եղել են: Կանադայում գրիպի համաճարակի ժամանակ հիվանդանոցում աշխատող 446 բուժքույրերի առանձնացրել են երկու խմբի՝ մի մասը՝ բժշկական դիմակով, մյուսները՝ N95 ռեսպիրատորով: Առաջին խմբում գրիպով վարակվել է 23,6%-ը, երկրորդում՝ 22,9%-ը: Գործնականում՝ ոչ արդյունավետ համարվող դիմակները նույն արդյունքն են ցուցաբերել, ինչ արդյունավետ ռեսպիրատորները: Ուշագրավ է, որ սովորաբար հիվանդանոցներում համաճարակի ժամանակ վարկվում է անձնակազմի 23%-ը՝ նույնիսկ դիմակ չկրելու դեպքում: Սակայն չպետք է համարել, թե դիմակներն ու ռեսպիրատորներն ընդհանրապես արդյունավետ չեն:

Չինաստանում 1922 բուժաշխատողների հետազոտությամբ հայտնաբերել են, որ N95 մակարդակի ռեսպիրատորները պաշտպանում են ներհիվանդային վարակներից՝ հիմնականում ոչ վիրուսային, սակայն գործնականում չեն կարող կանխել գրիպով վարակումը: Դա բավականին խելամիտ է: Տիպիկ ներհիվանդային վարակը ծագում է բակտերիայից, որն ավելի մեծ է, քան գրիպ կամ Covid-19 հարուցող վիրուսի կապսիդը: Զարմանալի չէ, որ ռեսպիրատորները պաշտպանում են բակտերիալ վարակներից, բայց չեն կանխում վիրուսներից:

Կրիկին Չինաստանում 1669 բուժաշխատողների մասնակցությամբ հետազոտությունը ռեսպիրատորների և դիմակները արդյունավետությունը համեմատել է կրողի պաշտպանությունը հատկապես ներհիվանդային վարակներից: Պարզվել է, որ անհնար է տարբերել դիմակների և N95 չափորոշիչով ռեսպիրատորի արդյունավետությունը. երկուսն էլ միևնույն կերպ են նվազեցնում ներհիվանդային վարակներով հիվանդանալու հավանականությունը:

Ընդհանուր եզրակացությունը հետևյալն է. ստացվում է, որ վիրուսային փոքր մասնիկներից գործնականում չեն պաշտպանում ոչ դիմակները, ոչ էլ ռեսպիրատորները, այն դեպքում, երբ բակտերիաների հարուցած հիվանդություններից երկուսն էլ համարժեք են պաշտպանում:

…Բայց երբեմն նրանից էլ է պաշտպանում

Այնուհետև նույն 2015թ. հետազոտությունն անդրադարձել է դիմակը կրողի կողմից շրջապատին վարակելու հարցին: Այստեղ այն հիմնվում է Հոնկոնգում արված փորփարկման վրա, երբ գրիպի համաճարակի ժամանակ ընտրվել է 407 մարդ: Նրանց մոտ ախտորոշումը հաստատվել է, ապա հետազոտողները փորձել են խոչընդոտել նրանց կողմից ընտանիքի անդամներին վարակումը: Մի մասին ստիպել են դիմակներ կրել, մի մասին՝ կրել դիմակներ, հաճախ լվանալ ձեռքերը, երրորդ՝ վերահսկող խմբին պարտադրել են ոչինչ չանել:

Պարզվել է, որ դիմակները ընտանիքի անդամներին վարակվելուց չեն պաշտպանում: Ձեռքերը լվանալու հետ մեկտեղ վարակվելու հավանականությունը նվազել է միայն այն դեպքում, երբ դիմակն ու ձեռքերը լվանալը հիվանդացածներն օգտագործել են ախտանիշերի հայտնվելուց 36 ժամվա ընթացքում:

Այստեղ նույնպես եզրակացությունը հստակ է. եթե դուք նոր եք վարակվել, ապա պետք է դիմակ կրել և հաճախ լվանալ ձեռքերը: Այդպիսով քիչ կվարակեք շրջապատին, թեև ձեզ արդեն չեք օգնի:

Ինչո՞ւ չպետք է դիմակները պահարանից վերցնել

Բժիշկներն ու գիտնականները հաճախ են նշում, որ դիմակները զանգվածաբար վաճառվելու դեպքում հիվանդանոցները համաճարակի ժամանակ խնդրի առաջ են կանգնում. այնտեղ դիմակներն ամենահաճախը պետք է փոխել, սակայն արդեն սպառված են լինում: Ուստի Մոսկվայում, այլ խոշոր քաղաքներում, ինչու չէ՝ նաև Երևանում, «դիմակ գնիր, թե չէ հետո չի լինի»-ն ոչ միայն անօգուտ է, այլև՝ վնասակար:

Իսկ ինչո՞ւ են մարդիկ դիմակ գնում: Քանի որ կարծում են, թե կրելու դեպքում այն իրենց կպաշտպանի: Սակայն՝ ոչ, չի պաշտպանի, վերոնշյալ պատճառներով: Գնումների միայն մեկ խելացի արդարացում է մնում՝ այլասիրություն (ալտրուիզմ). «Կորոնավիրուսով վարակվելու դեպքում անմիջապես կդնեմ դիմակը, որպեսզի հարևաններին չվարակեմ»:

Բայց այլասիրությունը հակասում է հիվանդանոցներում ավելի մեծ պահանջարկի բացակայության դեպքում դրանց սպառմանը: Սակայն եթե գնում եք ապահովության համար, ապա բուժանձնակազմը հետագայում նորը ձեռք բերել չի կարող: Ուստի, ակնհայտ է, այլասիրությամբ չի պայմանավորված մեծ գնումը:

Արդյունքը. դիմակներ գնելու ռացիոնալ պատճառ չկա: Չկա նաև իռռացիոնալ պատճառ: Դա անում են այն պատճառով, քանի որ չգիտեն վիրուսային վարակների դեմ պայքարի դեպքում դրանց անարդյունավետության մասին:

Հենց այդ պատճառով էլ ԱՄՆ-ի Առողջապահական պետական ծառայության գլխավոր բժիշկ Ջերոմ Ադամսն իր թվիթերյան էջում մարդկանց կոչ է արել դադարեցնել դիմակների գնումը: Նրա խոսքով՝ եթե բուժողները մնան առանց դիմակի, ապա վտանգի կենթարկվեն բոլորը:

Սա համարվում է ողջախոհ կարծիք, և ինչքան շատ մարդ հետևի դրան, այնքան՝ լավ: