Ամառը Հայաստանում՝ ընդդեմ կորոնավիրուսի. ինչն ինչոց է

Գիտության մեջ հստակ և համոզիչ պատասխան չէ, թե ինչու են բազմաթիվ հիվանդություններ ձմռանն ակտիվ, իսկ ամռանը՝ ոչ: Հավանաբար՝ այդպես չէ. մահացությունների ամենազանգվածային պատճառների համար պարզություն, ամեն դեպքում, կա: Սիրտ-անոթային հիվանդությունները ձմռանն ավելի շատ կյանքեր են խլում, քան ամռանը՝ գործնականում ամբողջ աշխարհում, և միայն հասարակածային երկրներում սեզոնություն գրեթե չկա:

Բայց սիրտ-անոթայինի դեպքում ակնհայտ է. ցածր ջերմաստիճանում սթրես է առաջանում, արյունը դառնում է մածուցիկ և թրոմբներ ձևավորելու հակվածությունը մեծանում է, ինչն էլ վերջնարդյունքում հանգեցնում է կաթվածի կամ ինսուլտի:

Մինչդեռ գրիպի և «մրսածության» կորոնավիրուսների դեպքում (բոլոր մրսածությունների 40%-ը) նման հստակություն առկա չէ, թեև նրանք նույնպես ձմռանն ավելի շատ մարդկանց են սպանում: Բայց ինչո՞ւ:

Ուլտրամանուշակագույն, ջերմություն ու խոնավություն. ինչն է իրականում հիվանդությունը դարձնում սեզոնային

Այս առումով կան տարածված, բայց չապացուցված հիպոթեզեր: Մեծ մասը եզրակացնում է, որ ձմռանը շնչառական հիվանդությունների դեպքում աճում է հիմնական վերարտադրողական թիվը: Այսինքն՝ ցուրտ օրերին կորոնավիրուսային մրսածություն ունեցող մեկ հիվանդը վարակում է, օրինակ, երկու հոգու, իսկ ամռանը՝ մեկ կամ ավելի քիչ:

Առաջին հիպոթեզը հենվում է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների վրա: Այսպես՝ այն արդյունավետ ոչնչացնում է վիրուսային մասնիկները, որոնք հայտնվել են նրա լույսի ներքո:

Մյուս տարբերակը. ձմռանը մարդկանց մոտ վիտանին D-ն բավականին ցածր է, մելատոնինը նույնպես հեռու է անհրաժեշտ ցուցանիշներից, ինչը կարող է թուլացնել իմունիտետը: Սակայն այդ դեպքում այնտեղ, ուր ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները բարձր են, պետք է, որ մրսածության հիվանդություններն ու գրիպը քիչ լինեն:

Օրինակ՝ Սանկտ Պետերբուրգում, ԱՀԿ-ի տվյալներով, հունվար-փետրվար ամիսների ուլտրամանուշակագույնը 0 է, մարտին և հոկտեմբերին՝ 1. այսինքն՝ հոկտեմբերից մինչև մարտ՝ ընդամենը 2 է: Եթե ՈՒՄ տեսությունը ճիշտ լիներ, ապա այդ քաղաքը կլիներ գրիպի ու մրսածության համաշխարհային բևեռը:

Նյու Յորքում նույն շրջանում ՈՒՄ ցուցիչը 15 է (0 չի լինում ոչ մի ամիս), և պետք է, որ հիվանդությունը քիչ լինի: Սակայն այդպես չէ. կորոնավիրուսից վերջին ամիսների ընթացքում այնտեղ անհամեմատ մեծ թվով մարդիկ են մահացել:

Համեմատության համար նշենք, որ Հայաստանում ներկայումս ՈՒՄ ցուցիչը 1 է, իսկ ամռանն առավելագույնը հասնում է 6-7-ի, հազվադեպ` նաև 8-ի:

Երկրորդ հիպոթեզը հաստատում է, որ ձմռանը մարդիկ ավելի շատ են գտնվում փակ տարածություններում, ինչը նպաստում է վիրուսի տարածմանը: Սակայն այս դեպքում Ավստրալիայում ու Հնդկաստանի հարավում, օրինակ, մարդիկ ամռանն ու ձմռանը ներսում են նույն ժամանակահատվածով, սակայն գրիպի ու մրսածության պիկ այնտեղ ձմռանը լինում է:

Հիմնավոր չէ նաև փակ տարածության պատճառով վարակի տարածումը. ասում են՝ երեխաները մեկը մյուսից վարակվում են, ապա վարակում են ծնողներին: Սակայն ուսումնական գործընթացը մեկնարկում է դեռ սեպտեմբերից, իսկ աշնանը վարակի մեծ տարածում տեղի չի ունենում:

2007թ. ծովախոզուկների վրա արված փորձարկումները ցույց են տվել, որ սեզոնային վիրուսները լավ են պահպանվում միայն սառը և չոր օդում, իսկ տաք ու խոնավ վայրերում մահանում են: Վիրուսը լավագույնս փոխանցվել է 5°C-ում, մինչդեռ 30°C-ում այն գրեթե չի տարածվել կամ շատ քիչ է փոխանցվել: 20°C-ում վիրուսը տարածվում է, սակայն կրկնակի նվազ արդյունավետությամբ:

Երևում է, որ խոնավության պակասը նույնպես նպաստում է վիրուսի տարածմանը: Սակայն ձմռանը նույնպես խոնավ է:

Խնդիրը կարող է այն լինել, որ խոսքը ոչ թե հարաբերական, այլ բացարձակ խոնավության մասին է: Որքան տաք է օդը, այնքան շատ ջրային գոլորշի է իր մեջ պարունակում: Այդ պատճառով +30°C-ում և 30% հարաբերական խոնավության պայմաններում գոյություն է ունենում 9 գրամ ջրային գոլորշի, մինչդեռ 5°C-ում և 100% խոնավության պայմաններում՝ ընդամենը 7 գրամ: Եթե վիրուսներին հենց հարաբերական խոնավությունն է խոչընդոտում տարածվել, ապա հասկանալի է, թե ինչու է ձմռանը համաճարակն արագ տարածվում նույնիսկ օդի հարաբերական բարձր խոնավության պայմաններում:

Հիշենք նաև, որ ձմռանը փակ տարածությունները ջեռուցվում են, ինչն օդը չորացնում է, և հարաբերական խոնավությունը նվազում է: Խնդիրն այդ դեպքում կվերանա, եթե ջերմաստիճանը բարձրացվի մինչև 30 աստիճանի:

Պարադոքսային ձմեռային սաստկացում. վերաբերո՞ւմ է այն նոր կորոնավիրուսին

Թեև փորձը հաստատել է, որ խնդիրը ջերմաստիճանում ու խոնավության մեջ է, սակայն որոշ տեսակի վիրուսների դեպքում այն անհասկանալի է: Բանն այն է, որ տեսականորեն վիրուսները +30°C-ում չպետք է ոչնչանան. դրանք բազմանում են նաև մեր բջիջներում, որտեղ +36°C-ից բարձր է: Նոր տեսակի կորոնավիրուսը նույնպես +30°C-ի պայմաններում վերանում է, իսկ 5-ի դեպքում՝ տարածվում:

Քիչ հասկանալի է նաև, թե ինչպես է նրանց խոչընդոտում խոնավությունը: Հիդրոֆոբ մակերեսներում վիրուսներն ավելի շուտ են ոչնչանում, քան հիդրոֆիլներում: Բացի այդ՝ բարձր ջերմաստիճանում ոչնչանալը փորձել են բացատրել նրանով, որ այդ դեպքում նրանց թաղանթն ավելի շուտ է չորանում: Սակայն խոնավ պայմաններում դրանք ուշ են չորանում, և այդ դեպքում ավելի շատ են վարակում: Պարզվել է նաև, որ SARS-CoV-2-ը բաց ու սառը միջավայրում ավելի երկար է գոյատևում:

Ենթադրվում է, որ կորոնավիրուսի լիպիդային թաղանթը ցածր ջերմաստիճանում այն քիչ է մտնում քիմիական ռեակցիաների մեջ: Միաժամանակ՝ նշվում է, որ բարձր ջերմաստիճանում նոր վիրուսը դանդաղ է տարածվում:

Դիտարկվում է նաև այն հարցը, որ, օրինակ, Թայլանդում ու Էկվադորում, որտեղ տաք է ու խոնավ, վիրուսը նույնպես տարածվում է, բայց տարբեր տեմպերով. Թայլանդում 54 մարդ է մահացել, մի քանի հազարն են վարակվել, իսկ Էկվադորում. 7 հարյուր զոհ:

Բանն այն է, որ Էկվադորում հիմա այնքան էլ շոգ չէ՝ 20-25 աստիճան, մինչդեռ Թայլանդում 30-ից բարձր է:

Հնդկաստանում ներկայումս մահացել է շուրջ 1000 մարդ՝ չնայած բնակչության մեծ թվին ու խտությանը՝ մյուս երկրների հետ համեմատությամբ: Աֆրիկյան տաք երկրներում վարակվածության թիվը նույնպես փոքր է: Նույնն է նաև Ավստրալիայում:

Ի՞նչ է սպասվում

Բազմաթիվ երկրներում ամռան ամիսները դրսևորվում են տարբեր ջերմաստիճաններով: Եթե մի շարք վայրերում ջերմաստիճանն անցնում է 40-ից, ապա կան շրջաններ, որտեղ այդպես էլ 20-25-ից չի բարձրանում կամ շատ կարճ ժամանակով է բարձրանում:

Ինչպես նշեցինք՝ Հայաստանում ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներն ամռանն առավելագույնը կազմում են 8, օդի ջերմաստիճանը Հայաստանում ամենատաքը հուլիս-օգոստոս ամիսներին է, երբ հասնում է մինչև 43-ի, սակայն այդ ամիսներին Հանրապետության ամբողջ տարածքում միջին ջերմաստիճանը մոտ 26 է լինում:

Ուստի՝ հույսը դնել միայն շոգի վրա, այդքան էլ նպակահարմար չէ, քանի որ Հայաստանում լեռնային և բարձրլեռնային գոտին բավականին մեծ է, իսկ շոգ եղանակը հիմնականում Արարատյան դաշտավայրի տարածքում է գերակշռում, որտեղ, թեև առավելագույնը 40-ից անցնում է, սակայն միջին մինչև 30 է: