Չինացի հետազոտողները բացատրել են SARS-CoV-2-ի բացասական ազդեցության մեխանիզմը և նրա հետ կապված 2 դեղամիջոցների արդյունավետությունը

Սիչուանի համալսարանից Վենչժուն Լյուի և Իբինյան համալսարանից Հուալան Լիի կողմից կատարված հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ SARS-CoV-2 վիրուսը կարող է հարձակում գործել մարդու էրիթրոցիտների վրա՝ կապվելով հեմոգլոբինի մոլեկուլների հետ: Դա հանգեցնում է արյունատարով թթվածնի տեղափոխման խախտմանը:

Գեմոգլոբինը մետաղ պարունակող բարդ սպիտակուց է, որն ունակ է հետադարձությամբ կապվել թթվածնի հետ: Հեմոգլոբինի յուրաքանչյուր մոլեկուլի կենտրոնում հեմն է (արյուն) կամ պորֆիրինային միջուկը, որը պարունակում է երկվալենտ երկաթի ատոմ. այն ունակ է ամրակապելու 4 հատ O₂ մոլեկուլների: Թոքերում հավաքելով թթվածին՝ էրիթրոցիտները հեմոգլոբինի օգնությամբ այն տեղափոխում են մարմնի տարբեր մասեր ու օրգաններ:

SARS-CoV-2-ի վիրուսային մասնիկներն էրիթրոցիտների հետ անմիջապես չեն փոխազդվում: Դրա համար պատասխանատու են մի շարք ոչ կառուցվածքային (վիրուսային կապսիդի մաս չհանդիսացող) սպիտակուցներ, որոնք կոդավորում են վիրուսային ՌՆԹ-ն: Նման պրոտեինները հեշտացնում են տիրոջ օրգանիզմում վիրուսի ամրացման և կրկնապատկման գործը՝ արգելափակելով բջջային մեխանիզմները և կենսաքիմիական ուղիները:

Չինացի գիտնականները պարզել են, որ այդ ոչ կառուցվածքային վիրուսային սպիտակուցներից որոշները մուտք են գործում էրիթրոցիտների մեջ և պորֆիրինային միջուկներից երկաթը դուրս են բերում: Դա արյունային կարմիր մասնիկներին զրկում է թթվածի մատակարարման հնարավորությունից: Հետազոտողներին հաջողվել է նույնականացնել 3 այդպիսի պրոտեինների՝ orf1ab, ORF10 և ORF3a, որոնց կապը հեմոգլոբինի մոլեկուլի բետա շղթայի հետ հանգեցնում է երկաթի տարրաբաժանմանը: Հեմի հետ կապվելուն կարող են մասնակցել վիրուսի մակերեսային գլիկոպրոտեինը և ORF8 սպիտակուցը:

Նման փոխազդեցությունը հանգեցնում է թոքերում բորբոքային գործընթացների ուժգնացմանը, թերթթվածնարյունությանը (հիպօքսեմիա), սուր շնչառական դիսթրես-համախտանիշի (ՍՇԴՀ) ախտանշանների զարգացմանը և բազմաօրգանային թթվածնային անբավարարությանը: Վիրուսային սպիտակուցների ամրակցումը հեմի հետ բացատրում է նաև կորոնավիրուսով առանց ախտանշանների հիվանդացածների մոտ այսպես կոչված անթափանց ապակու ախտանշանի ի հայտ գալը. այն արտահայտվում է թոքային հյուսվածքի թափանցիկության նվազմամբ՝ պայմանավորված թոքաբշտիկների օդայնության նվազմամբ և թոքաբշտիկներում հեմոգլոբինի կուտակմամբ: Պորֆիրինային միջուկի վրա վիրուսի ազդեցության անուղղակի նշան է նաև որոշ հիվանդների արյան մեջ երկաթ պարունակող ֆերիտին սպիտակուցների շատացումը:

Նոր բացահայտումը բացատրում է հիդրոքսիքլորոքինի և ֆավիպիրավիրի արդյունավետությունը Covid-19-ի բուժման համար: Վերջերս ֆրանսիացի գիտնական Դիդյե Ռաուլը հայտարարել էր, որ մալարիան բուժող հիդրոքսիքլորոքինի միջոցով ավելի քան 1000 մարդ բուժվել է կորոնավիրուսից: Լյուի և Լիի հաստատման համաձայն` քլորոքինն ունակ է արգելափակելու orf1ab, ORF3a և ORF10 սպիտակուցների հարձակումը, ինչպես նաև կանխարգելել հեմոգլոբինի հետ ORF8-ի միացումը: Դա թույլ է տալիս նվազեցնել վիրուսային վարակի բացասական ազդեցությունը թոքերի վրա և օրգանիզմի վրա՝ ընդհանրապես:

Ինչ վերաբերում է ֆավիպիրավիրին, ապա այն հակավիրուսային դեղամիջոց է՝ հաջողված բազմաթիվ ՌՆԹ վիրուսների դեմ պայքարում: Այն առավել ուղղորդված գործողություն է ցուցաբերում SARS-CoV-2-ի դեմ, արգելափակում է մակերեսային գլիկոպրոտեինները և ORF7a վիրուսային սպիտակուցները՝ վիրուսին թույլ չտալով ներթափանցել բջջի մեջ, իսկ նրա սպիտակուցին՝ ձևափոխել հեմոգլոբինի մոլեկուլները:

Լիի և Լյուի կողմից ներկայացված՝ վիրուսային սպիտակուցները միացնող մեխանիզմը կարող է հիմք հանդիսանալ այն ֆենոմենի, որ երեխաները հաճախ թեթև են տանում կորոնավիրուսային վարակը: Ինչպես վերը նշվել է, վիրուսային սպիտակուցները երկաթը տարրալուծում են՝ փոխազդվելով հեմոգլոբինի բետա շղթայի հետ: Վերջինս հանդիսանում է HbA-յի՝ հասուն մարդու նորմալ հեմոգլոբինի կառուցվածքային մասը: Երեխաների արյան մեջ գերակշռում է այսպես կոչված ֆետալային HbF հեմոգլոբինը, որը բետա շղթաներ չունի և, հավանաբար, խոցելի չէ վիրուսային սպիտակուցների համար:

Հնարավոր է՝ հեմոգլոբինի կառուցվածքի նման առանձնահատկությունը պայմանավորում է Աֆրիկայի որոշ երկրներում վարակվածության ոչ բարձր մակարդակը: Այն շրջաններում, որտեղ մալարիան տարածված է, շատ են թալասեմիայով հիվանդները: Այն գենետիկ հիվանդություն է, որի կրողի մոտ սինթեզվում է մուտանտային հեմոգլոբին՝ առանց բետա շղթաների:

Հետազոտողների եզրակացությունները կարող են հանգեցնել Covid-19-ով ծանր հիվանդների բուժման մարտավարության վերանայմանը: Հավանաբար՝ թոքերի օդափոխման ընդունված մեթոդը և ՍՇԴՀ-ի դեպքում շնչառական աջակցությունը կարող են վնասել կորոնավիրուսային թոքաբորբով հիվանդին՝ վնասելով թոքերը: Եթե ներկայացված եզրակացությունները ճիշտ են, ապա ավելի օգտակար կարող են լինել արյան փոխներարկումը և պացիենտների հիպերբարիկ օքսիգենացիան:

Չինացի գիտնականների աշխատանքը սպասում է գրախոսությանը, և եզրակացությունների ճշմարտացիությունը պետք է հաստատվի այլ հետազոտություններով: Աշխատության հեղինակները նաև պնդում են, որ պետք չէ ինքնուրույն սկսել ֆավիպիրավիրով և հիդրոքսիքլորոքինով բուժումը. խորհուրդ են տալիս դրանք օգտագործել միայն բժշկի ցուցումով: