Պատերազմներ

Վարչապետ Փաշինյանի նախկին խորհրդական Լևոն Մազմանյանն ուշագրավ վերլուծություն է հրապարակել իր ֆեյսբուքյան էջում, որտեղ անդրադարձել է պատերազմում հայկական կողմի պարտության և ստեղծված իրավիճակի պատճառներին: Նրա համոզմամբ՝ բոլոր խնդիրները բխում են գործուն երկարաժամկետ ռազմավարություն չունենալուց:

Վաշինգտոնն իր զորքերն Աֆղանստանից դուրս բերելուց հետո այժմ հակահրթիռային պաշտպանության THAAD և Patriot համակարգերն է անսպասելիորեն հեռացնում Սաուդյան Արաբիայից` դրանք տեղափոխելով Իսրայել: Ենթադրվում է, որ հակաօդային և հակահրթիռային կայանքները տեղափոխվում են Իսրայել` իրանական կողմից հնարավոր պատասխան հարվածից պաշտպանելու:

Փորձագետները գնահատել են հայկական և ադրբեջանական զինված ուժերի գործողություններն Արցախյան 2-րդ պատերազմի ժամանակ` նշելով նաև հայկական կողմի պարտության հիմնական պատճառների մասին:

Ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ Ռուբեն Հակոբյանը քիչ հնարավոր է համարում, որ Ադրբեջանի հետ նոր լայնածավալ պատերազմ կսկսվի, սակայն չի բացառում առաջիկայում տեղային ռազմական գործողությունների հավանականությունը:

ԱՄՆ-ի Ռազմավարական և միջազգային ուսումնասիրությունների կենտրոնի վերլուծաբանները կարևոր դասերի շարքում նշել են ժամանակակից, մոտակա գործողության ՀՕՊ համակարգերի բացակայությունը, վատ քողարկումը, մեծ կուտակումները, ինչպես նաև տարբեր զորատեսակների ներդաշնակեցումը:

Պատերազմի ընթացքում ադրբեջանական զինված ուժերի առաջխաղացումը հեշտացնելու համար նախապես ճանապարհ հարթելու, Արցախի սահմանների պաշտպանությունն իրականացնող անձանց կողմից մարտական դիրքերը լքելը կազմակերպելու ենթադրյալ հանցավոր արարքների կապակցությամբ Քննչական կոմիտեն հետաքննություն է իրականացնում:

Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը հայտարարել է, որ Անկարան սկսում է աջակցել Գազայի հատվածին, ինչպես աջակցել է Ադրբեջանին` Արցախի դեմ պատերազմում: Համարվում է, որ դա կնշանակի լայնածավալ մասնակցություն Իսրայելի դեմ պատերազմին:

Տեղեկություններ են ստացվել, որ այս գիշեր Իսրայելի զինված ուժերը ցամաքային և օդային հարձակում են սկսելու Գազայի հատվածի վրա: Շրջանը հսկող ՀԱՄԱՍ և մյուս բոլոր խմբավորումներն իրենց հերթին հարձակում են նախապատրաստում Իսրայելի մայրաքաղաքի ուղղությամբ: Այս պահին փոխադարձ հրթիռակոծությունը շարունակվում է:

Յաքըշը բացառել է պատերազմի հավանականությունը` նշելով, որ տարբեր տարածաշրջաններում առկա տարաձայնությունները չեն ազդում համագործակցության այլ ուղղությունների վրա: Նրա կանխատեսմամբ` երկու երկրների միջև հարաբերությունները շարունակելու են բարգավաճել:

Պատերազմի օրերին կատարվել են ավելի քան 5 հազար վիրահատական միջամտություններ, այդ թվում` 500-ն ընդհանուր անզգայացման ներքո: Վիրավորումների 55 %-ը թեթև են եղել, 35 %-ը՝ միջին ծանրության, 7 %ը՝ ծանր, 2 %-ը՝ ծայրահեղ ծանր: Հաշմանդամություն ունեցողների թիվը ներկայումս 885 է։

Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովը հայտարարել է, որ Բայդենի արտահայտությունը կհանգեցնի Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև «սառը պատերազմի», ինչն Ուկրաինայի համար կարող է վերածվել «թեժ պատերազմի»:

Արայիկ Հարությունյանը հայտարարել է, որ Արցախում նոր պատերազմի հավանականության մասին խոսակցություններն անհիմն են և ավելի շատ միտված են բնակչության շրջանում խուճապային տրամադրությունների ստեղծմանը:

Մի շարք լրագրողներ համոզված են, որ Ուկրաինան ամենաուշը մայիսին պատերազմ կսկսի: Համեմատելու համար նշում են, որ Բաքուն, օրինակ, 2020թ. ամռանը Տավուշյան մարտական գործողություններով ոչ թե ստուգեց հայկական ուժերի կրակակետերը, այլ քաղաքական արձագանքը և Հայաստանի ներսում որոշումների կայացման արագությունը:

Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ 2020թ. մահացությունները 35%-ով ավելացել են նախորդ տարվա համեմատ: Առաջին հայացքից` պատերազմն է, բայց տվյալները ցույց են տալիս, որ բնակչության մեծ մասը վարակվել է, թեկուզ` առանց ախտանշանների, և կորոնավիրուսը մահ է պատճառել կաթվածների, ինսուլտների ու այլ հիվանդությունների տեսքով, որոնք 2019թ.-ի համեմատ աննախադեպ աճել են:

Համարվում է, որ ներկայումս հաղթանակի հասնելու համար անհրաժեշտ է հրաժարվել պատերազմի վարման նախորդ փորձից: Ռազմական անօդաչուներն օգտագործվում են արդեն 20 տարի, սակայն Լեռնային Ղարաբաղում են առաջին անգամ ամբողջապես պայմանավորել հակամարտության ելքը: Կովկասը դարձել է ժամանակակից պատերազմի թատերաբեմ` ի ցույց դնելով, թե ինչպիսին կլինեն ապագա հակամարտությունները:

Անատոլի Բասերմանը չի բացառել, որ Վրաստանը կշարունակի մասնակցել Հայաստանի տնտեսական շրջափակմանը, և որ Թուրքիան փորձելու է ավելին ստանալ: Նրա խոսքով` տնտեսական պատերազմները սովորաբար ավելի վտանգավոր կարող են լինել, քան` թեժ մարտերը:

Ռազմական փորձագետի խոսքով` մի շարք տարածաշրջաններում Թուրքիան ավելի ակտիվ է շարունակելու գործել, քանի որ Ղարաբաղում Էրդողանի գործողությունների վրա միջազգային հանրությունը «աչք փակեց»:

Մի խումբ ադրբեջանցի զինվորականներ պնդել են, որ մասնակցել են պատերազմին, որոշները նույնիսկ վիրավորում են ստացել, սակայն, նրանց խոսքով, այլ անձինք են մեդալներով պարգևատրվել:

Սենատորը նշել է, որ Ռուսաստանը և անձամբ նախագահ Պուտինը կարողացել են անել այն, ինչի չեն հասել Միավորված ազգերի կազմակերպության Անվտանգության խորհուրդը, ԵԱՀԿ-ն և Մինսկի խումբը:

Համարվում է, որ փաստացի ռուս խաղաղապահներն Էրդողանի արտաքին քաղաքական հավակնությունների գերին են: Եթե Ռուսաստանը չի կարող Լեռնային Ղարաբաղում մշտական խոշոր զորախումբ ունենալ, ապա հնչում է առաջարկ. «խաղաղապահ առաքելության անձնակազմը հասցնել նվազագույնի՝ թողնելով միայն դիտորդներին»:

Թե ինչ տեսակի թմրամիջոց են օգտագործել Լեռնային Ղարաբաղում կռված վարձկանները, հայտնի չէ: Հավանական է համարվում, որ թուրք զինվորականները նրանց կարող էին տրամադրած լինել այնպիսի միջոցներ, որոնք կիրառվում են ռազմական գերտերությունների բանակներում:

Սի Ցզինպինն իր գեներալներին հորդորել է չվախենալ մահից և անհաջողությունից, կենտրոնանալ պատերազմում հաղթանակին պատրաստվելու վրա: Թե ում դեմ են պատրաստվում մի քանի տասնյակ միլիոն զինվորները պատերազմել, չի բարձրաձայնվել:

Հրթիռային և հրետանային գիտությունների ռուսական ակադեմիայի (РАРАН) նախագահի՝ տեղեկատվական քաղաքականության գծով տեղակալ, ռազմական գիտությունների դոկտոր Կոնստանտին Սիվկովը պատմել է Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի արդյունքների մասին, որը ներկայացնում ենք ստորև:

Թալիշների կարծիքով՝ բանտում Ֆահրադին Աբոսզոդային սպանելով՝ Ադրբեջանը միջազգային իրավունք է խախտել` հերթական անգամ ապացուցելով, որ իր համար թալիշ ժողովուրդը նախկինի նման թշնամի է: Հետևաբար, մոտ ապագայում թալիշների նկատմամբ զանգվածային ճնշումներ են սպասվում՝ չնայած, որ նրանք մեծ ներդրում ունեն հաղթանակի գործում. ամենաշատ զոհերն են տվել:

Ալեքսանդր Ժիլինը մանրամասն նկարագրել է պատերազմի արդյունքում ստեղծված իրադրությունը՝ նշելով, որ Էրդողանը «թելադրեց իր պայմանները», որին Ռուսաստանը համաձայնեց՝ իր հեղինակության հաշվին, իսկ հայ ժողովուրդը անձնուրաց պայքար մղեց՝ տանելով բարոյական հաղթանակ:

Թշնամական դիվերսիոն խումբը փորձել է հաջողության հասնել Շուշիի ուղղությամբ, սակայն, հանդիպելով բանակային ստորաբաժանումների և կամավորականների կազմակերպված դիմադրությանը և կրելով մեծաթիվ կորուստներ, հետ է շպրտվել:

4 հոգով ներթափանցել են թշնամական ուժերի թիկունք, ոչնչացրել մեր ուղղությամբ աշխատող ականանետային դասակի ամբողջ անձնակազմին և, առգրավելով կարևոր փաստաթղթեր ու սպառազինություն, բարեհաջող հետ են վերադարձել:

Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանն այսօր հանդիպել է Արցախյան առաջին պատերազմի լեգենդար հրամանատարներ Վլադիմիր Բալայանի և Շահեն Մեղրյանի անվան կամավորական ջոկատների ազատամարտիկների հետ:

Մարտունի քաղաքում և հարակից բնակավայրերում։ Քաղաքի վրա կիրառվել է ռազմական ավիացիա։ «Գրադ» և «Սմերչ» կայանքներից թշնամին կրակ է բացել Ավետարանոց և Սզնեք համայնքների ուղղությամբ։

Թշնամին շարունակում է բացի պաշտպանական բնագծերից թիրախավորել նաև խաղաղ բնակավայրերն ու քաղաքացիական ենթակառուցվածքները՝ կիրառելով նաև Ժնևյան կոնվենցիաներով արգելված և քիմիական զենքի տարրեր (սպիտակ ֆոսֆոր) պարունակող զինատեսակ:

Ժնևում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ և մասնակցությամբ մեկնարկել է ՀՀ ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի հանդիպումը Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովի հետ:

Ադրբեջանը շարունակաբար ոտնահարում է միջազգային բոլոր կոնվենցիաները և խաղաղ բնակչության ու Արցախի բնակավայրերի վրա կիրառում է անթույլատրելի զինատեսակներ։

ՊԲ-ի համարժեք գործողությունների արդյունքում՝ հակառակորդի խորքում տեղակայված կրակակետերը լռեցվել են: Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությունը կոչ է անում հակառակորդ կողմին հավատարիմ մնալ հումանիտար հրադադարի վերաբերյալ ձեռք բերված պայմանավորվածություններին, հակառակ դեպքում՝ համարժեք պատասխանն իրեն երկար չի սպասեցնելու:

Ներկայումս տեղային նշանակության մարտեր են ընթանում ճակատային գծի որոշ ուղղություններում: ՊԲ ստորաբաժանումները շարունակում են կատարել առաջադրված մարտական խնդիրը՝ օպերատիվ-մարտավարական իրադրությունը պահպանելով վերահսկողության ներքո:

ՊԲ-ի ստորաբաժանումները խստորեն հետևում են ձեռք բերված պայմանավորվածություններին, իսկ թշնամական կողմի մեղադրանքները ոչ միայն իրականության հետ որևէ առնչություն չունեն, այլև արվել են վերջինիս հետագա սադրանքների համար տեղեկատվական հող նախապատրաստելու համատեքստում:

Ադրբեջանը գիշերը հրետանի է կիրառել Մարտունու շրջանի Կարմիր Շուկա, Թաղավարդ, Գիշի, Սպիտակաշեն համայնքների ու Ասկերանի շրջանի Ավետարանոց գյուղի ուղղությամբ: Նշանառության տակ են վերցրել նաև այդ համայնքների հարակից տարածքները՝ անտառներով ու գյուղատնտեսական նշանակության դաշտավայրերով:

Ներկայումս տեղային նշանակության մարտեր են ընթանում ճակատային գծի բոլոր ուղղություններում: ՊԲ ստորաբաժանումները հաջողությամբ կանխում են հակառակորդի հարձակողական գործողությունները՝ վերահսկողության ներքո պահելով օպերատիվ-մարտավարական իրադրությունը:

Այս պահին ևս Մարտունու շրջանի մի շարք գյուղեր, այդ թվում` Կարմիր Շուկան, հրթիռակոծվում են սմերչով։ Տեղային նշանակության մարտեր են ընթանում ճակատային գծի բոլոր ուղղություններում:

Այս պահին թշնամին հրետանի է կիրառում Մարտունու և հարակից գյուղերի ուղղությամբ։ Տուժածների ու վնասների վերաբերյալ տեղեկություններ առայժմ չկան։

Արցախի ՊԲ ՀՕՊ ստորաբաժանումները հարավային ուղղությամբ ժամը 8:30-ի սահմաններում խոցել են հակառակորդի ինքնաթիռ։ Իրավիճակը հարաբերական կայուն-լարված է։

Հյուսիսային թևում հակառակորդը կիրառում է ավիացիա և հրետանի։ Հարավային ուղղությամբ ինտենսիվ ծանր մարտերը շարունակվում են։ ՊԲ ստորաբաժանումները ձեռնարկում են համապատասխան միջոցներ հակառակորդի հարձակումը կասեցնելու համար։

ՊԲ ստորաբաժանումները հակառակորդի կրակակետերը լռեցնելու համար դիմում եմ համարժեք գործողությունների՝ վերահսկողության տակ պահելով օպերատիվ իրադրությունը:

Ժամը 07: 20-ին հրետանային ակտիվ կրակից հետո, հակառակորդը բարենպաստ դիրքեր գրավելու նպատակով հարձակում է ձեռնարկել հարավային ուղղությամբ (Խուդաֆերինի ջրամբար): Երկուստեք կան զոհեր և վիրավորներ:

Լուսադեմին թշնամական ուժերը, հերթական անգամ խախտելով հումանիտար հրադադարը, վերսկսել են հրթիռահրետանային հարվածները խաղաղ բնակավայրերի ուղղությամբ: Առավել ինտենսիվ հարվածներ են հասցվել Ստեփանակերտի և Շուշիի քաղաքացիական ենթակառուցվածքներին:

Մի քանի անգամ հարձակվող ալիքներով փորձել են գրավել մեր դիրքերը, սակայն հայ ռազմիկների քաջության ու հմտության շնորհիվ հետ են շպրտվել՝ կրելով զգալի մեծ կորուստներ։

Առավոտյան հյուսիսային և հարավարևելյան ուղղություններով հակառակորդը վերսկսել է հրետանային ակտիվ կրակը:

Առավոտյան հակառակորդը, խախտելով հումանիտար հրադադարը, վերսկսել է հրթիռահրետանային հրետակոծությունները՝ հատկապես ինտենսիվ կրակ վարելով հարավ-արևելյան, հյուսիսային և հյուսիս-արևելյան հատվածներում:

Առավոտյան հարավային, հյուսիսային, հյուսիս-արևելյան և արևելյան ուղություններով հակառակորդը վերսկսել է հրթիռահրետանային ակտիվ կրակով ուղեկցվող գործողությունները: ՊԲ ստորաբաժանումները բոլոր ուղղություններում ձեռնարկում են համարժեք գործողություններ:

Ծանր մարտերը շարունակվում են հատկապես հարավում՝ Հադրութի ուղղությամբ: Վահրամ Պողոսյանի խոսքով՝ չնայած ադրբեջանական ուժերի հարձակումներին, Արցախի ՊԲ-ն համարժեք պատասխան է տալիս թշնամուն:

Արծրուն Հովհաննիսյանը հայտնում է, որ ԱԹՍ-ները վեց միավոր F-16 երի ուղեկցմամբ հարվածներ են հասցնում Արցախի խաղաղ բնակչությանը և ենթակառուցվածքներին։

ՊՆ ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ հրադադարի պայմաններում դիերի փոխանակման գործընթացը թույլատրվելու է իրականացնել բացառապես Կարմիր խաչի ներկայացուցիչների ներկայությամբ:

ՀՀ ԱԳ նախարարի խոսքով՝ տարածաշրջանում իրավիճակը մնում է բավական փխրուն, անհրաժեշտ է հասնել կրակի դադարեցման: Մնացականյանը շեշտել է, որ երկար բանակցությունների ընթացքում արձանագրվել է, որ անհրաժեշտ է դադարեցնել կրակը, դադարեցնել վայրագությունը, պատերազմը, ամրագրել, ամրապնդել այս դադարը և հետո նոր խոսել խաղաղ գործընթացի մասին:

Ստեփանակերտը կրկին հրթիռակոծվել է։ ՊԲ ստորաբաժանումները շարունակում են ոչնչացնել հակառակորդին մարտական գործողությունների գոտում:

Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներին կոչ է արել մարդասիրական նկատառումներով դադարեցնել ռազմական գործողությունները՝ դիակների և գերիների փոխանակության համար: Արտգործնախարարները հոկտեմբերի 9-ին հրավիրվել են Մոսկվա՝ խորհրդակցությունների:

Հայկական ստորաբաժանումների դիպուկ կրակով քիչ առաջ հարավարևելյան ուղղությամբ խոցվել է հակառակորդի վառելաքսուքային պահպանման խոշոր բազա։ Տեսանյութը շուտով կհրապարակվի:

Պաշտպանության բանակը բոլոր ուղղություններով նոր կորուստներ է պատճառում թշնամու ահաբեկչական զորամիավորումներին: Վահրամ Պողոսյանի խոսքով՝ դիրքային որոշակի հաջողություններ ունենք:

Քաղաքագետ, պատմաբան, հրապարակախոս Հրանտ Տեր-Աբրահամյանի խոսքով՝ քարոզչական նյութեր են պտտվում, որոնց նպատակն է «հայի արյամբ, քրտինքով, մտքով, ոգով նվաճվող հաղթանակի քաղաքական հետևանքները չեզոքացնել, պղտորել, խլել մեր ձեռքից»:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը կոչով դիմել է վերջին մեկ տարում զորացրվածներին՝ խնդրելով կամավորագրվել և մեկնել ռազմաճակատ՝ կենաց-մահու պայքար մղելու:

Գյանջայի ռազմական օդանավակայանը ոչնչացված է: ՀՀ ՊՆ-ն պաշտոնապես տեղեկացնում է, որ Հայաստանի տարածքից Ադրբեջանի ուղղությամբ որևէ տիպի կրակ չի վարվում։

Չափազանց կարևոր։ Ադրբեջանը հեռահար խոցման միջոցներով անցել է քաղաքացիական այն ենթակառուցվածքների ոչնչացմանը, որոնք կարող են նաև բնապահպանական աղետ առաջացնել։

Պաշտպանության բանակի ՀՕՊ ստորաբաժանումները հարավային և հարավ-արևելյան ուղղություններում խոցել են հակառակորդի 3 ինքնաթիռ, 2 ուղղաթիռ և 6 ԱԹՍ: Խոցված ուղղաթիռներից մեկն ընկել է ՊԲ վերահսկողության տարածքում, մյուսը՝ Իրանի:

Օրվա ընթացքում ճակատային գծի բոլոր ուղղություններում շարունակվել են մարտական գործողությունները: ՊԲ առաջապահ ստորաբաժանումները իրենց հմուտ գործողություններով շարունակում են կործանիչ հարվածներ հասցնել նախահարձակ թշնամուն, ինչի արդյունքում հակառակորդը կորցրել է «Սմերչ» և «Ուրագան» տիպի համազարկային կրակի ռեակտիվ կայանքներ, տասնյակ այլ հրետանային ու հակատանկային միջոցներ, հյուսիսային և հարավային ուղղություններում՝ 1-ական «ՏՕՍ 1» տիպի հրանետ, 11 տանկ, 3 ՀՄՄ և 6 զրահափոխադրիչ:

Ադրբեջանական բանակն ունի շուրջ 790 զոհ, որից 180-ը՝ Քարվաճառի ուղղությամբ, 1900 վիրավոր. մինչ օրս խոցվել են՝ 137 տանկ և զրահամեքենա, 72 ԱԹՍ, 7 ուղղաթիռ. Արծրուն Հովհաննիսյան:

Հակառակորդը սկսել է լայնամասշտաբ հարձակողական նոր գործողություն Արաքսի հովտի հատվածում և Մատաղիս-Թալիշ հատվածներում։ Արցախի ՊԲ-ը հաջողությամբ դիմակայում է բոլոր հարձակումներին ու գրոհներին և հակառակորդին հասցնում են անձնակազմի և տեխնիկայի զգալի կորուստներ։

Գիտնականները մոդելավորել են Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև տարածաշրջանային միջուկային հակամարտության հետևանքները՝ կտրուկ սառեցում, գյուղատնտեսության կոլապս և աննախադեպ զանգվածային սով:

Վաշինգտոնն ու Թեհրանը պատերազմին այսքան մոտ դեռ չէին եղել: Բայց, ամենայն հավանականությամբ, ԱՄՆ-ը շատ խորը չի գնա: Նախկին հակաիրանական գործողությունները ծանր հետևանքներ են առաջացրել. փորձենք հասկանալ, թե այս անգամ ինչը կկանգնեցնի ԱՄՆ-ին:

Թուրքական հարձակումը կարող է տարածաշրջանում նոր Իսլամական պետության ստեղծման հանգեցնել, քանի որ այս ներխուժմամբ և իսլամականներին հսկող քրդերի ոչնչացմամբ, փաստացի, դաժան իսլամականները կհայտնվեն ազատության մեջ: